Pas Anvar Azimovit me karakter të veçantë, i cili u bë i famshëm me fjalët se “mbron interesat kroate më shumë sesa ato ruse”, në Kroaci për ambasador të ri rus edhe një kuadër nominalisht më i fortë – 65-vjeçari Andrej Nesterenko, të cilin e quajnë “buldozeri i Putinit”, megjithëse analistët e atjeshëm thonë se ky është një mbivlerësim.
Nesterenko, babai i të cilit Aleksei ishte diplomat sovjetik në KB, ka një avantazh që gudulis imagjinatën kur bëhet fjalë për arsyet e emërimit të tij – ai është, në fakt, një mik i ngushtë i ministrit të jashtëm të Putinit, Sergej Lavrov.
Ky, thonë ata, është i vetmi “virtyt” i tij. Ndërsa Rusia është akoma aktive dhe e pranishme (vetëm) në Ballkan, ku dëshiron ta qëndrojë si në përfaqësinë e saj të fundit në Evropë, ku ka ose dëshiron të ketë një lloj ndikimi, çdo iniciativë diplomatike zgjon interes.
Ndërsa në Serbi, dega më e rëndësishme ruse, ambasador është Aleksandër Boçan Kharchenko me përvojë dhe dinak, njohës jashtëzakonisht i mirë i situatës në rajon dhe i quajtur me dashuri “guvernatori i Putinit në Ballkan”, ardhja e Nestrenkos në Zagreb mund të interpretohet si mesazh i vullnetit të mirë, sepse edhe pse nuk është një diplomat me përvojë, ai ka lidhje të mira dhe “shpiën” e fortë.
Në fakt, nga viti 2011 deri më 2015, ai ishte ambasador në Malin e Zi. Më pas u përpoq të bindte malazezët t’ia lëshonin Rusisë portet e Barit dhe Kotorrit si baza ushtarake për flotën e saj në Mesdhe, por Podgorica nuk pranoi. Kur gjithçka doli në dritë, Nesterenko tha se kjo nuk kishte asnjë lidhje me bazën ushtarake, por vetëm me “arsye humanitare”, d.m.th. furnizimin e anijeve luftarake ruse me materiale dhe karburant dhe zëvendësimin e ekuipazhit. Por pak kush besoi në këtë arsyetim.
‘Dështimi në Malin e Zi’
Kjo vetëm përshpejtoi pranimin e Malit të Zi në NATO, e cila ndodhi në vitin 2017, me indinjatën e madhe të sotme të Moskës, e cila pas fitores së zgjedhjeve të partive pro-ruso-pro-serbe që në reagimet e para shprehu shpresën për t’ia kthyer shpinën NATO-s dhe për të kthyer kopilin malazias në krahët e Rusisë “nënë”.
Në fakt, vlen të thuhet se largimi i Nesterenkos nga Podgorica u shoqërua me billborde ku shkruhej: “I dashur z. Nesterenko, faleminderit për rekomandimet për anëtarësimin në NATO. Ne po ju themi: largoni duart larg nesh. Ju sugjerojmë që të pushoni në brigjet dhe rrugë të mbarë”.
Si përpjekje të rastit, të papritura, të papritura dhe të heshtura për të përmirësuar marrëdhëniet midis Kroacisë dhe Rusisë, takimet e Stipe Mesiqit, Jadranka Kosorit ose Kolinda Grabar-Kitaroviqit me Putinin nuk sollën ndonjë ndryshim të madh dhe mund të klasifikoheshin si “shumë zhurmë për asgjë”. Ndërsa gjërat vërtiten, po aq edhe pashiten.
Sipas asaj që na tha ballkanologu rus Genadi Sisojev – Rusia në Ballkan ka propaganduar politikën e “mbështetjes me dy këmbë” në Ballkan – me njërën në Beograd dhe tjetrën në Zagreb. Sidoqoftë, ky koncept është prishur, sepse aktualisht ka marrëdhënie “gjysmë të ngrira” me Kroacinë, pa një tendencë për përmirësim të dukshëm, veçanërisht sepse është e qartë se struktura aktuale qeverisëse me Andrej Plenkoviqin nuk i jep shumë rëndësi afrimit me Rusinë.
Zagrebi nuk është prioritet
Prandaj janë të sjellshëm, por marrëdhëniet janë në distancë, duke pritur kohë më të mira dhe Zagrebi në këtë kohë nuk është prioritet i Moskës si Serbia dhe BeH, ose Republika Srpska, dhe pas ndryshimit të qeverisë përsëri u hap mundësia e ndikimit të drejtpërdrejtë në Malin e Zi. Kjo është arsyeja pse këto dy vende të paqëndrueshme, të cilat mund të përkufizohen si “të sëmurët” ballkanikë, në këtë kohë të pandemisë së pandalshme të koronavirusit janë shënjestrat kryesore të ndikimit rus në Ballkan, të cilat mund, nëse asgjë tjetër, të paktën të përkeqësojnë situatën dhe t’i bëjnë këto vende “vende raste”, mjaftueshëm për t’i larguar ato nga Evropa ose për të rritur skepticizmin evropian dhe atë sipas asaj “nëse nuk mund t’i kemi, as ti nuk do të kesh”. Shumë e ngjashme me skenarin ukrainas.
Nesterenko gjithashtu u dallua me një fjalor të papërshtatshëm për një diplomat, por duket se është bërë një zakon i diplomacisë ruse që Kremlini, në vendet e Ballkanit, i cili po i rrëshqet nga duart, të dërgojë një plejadë ambasadorësh atipikë “agresivë” dhe paternalistë.
Le të kujtojmë se sa prej tyre u dhanë mësime qeverive lokale (Azimov nuk hezitoi shumë), kështu që, për shembull, ambasadori rus në Maqedoni Oleg Shçerbak, pasi vendi bëri kërkesë për anëtarësim në NATO, tha hapur se pas këtij vendimi “Maqedonia po bëhet një shënjestër legjitime “.
Ish ambasadori në Serbi, Aleksandar Çepurin, bërtiti “se Rusia po mbron Kosovën serbe më shumë sesa serbët”, dhe Nesterenko akuzoi Milo Gjukanoviqin se po tregon se mund t’i tradhtojë në çdo kohë dhe ekziston përshtypja se “malazezët jetojnë në një vend”, ndërsa kryeministri i tyre (atëherë Gjukanoviq mbante atë pozitë) menaxhon disa borxhe “.
Me sjelljen e ambasadorit Aleksandar Ivancov shpesh janë të pakënaqur në Sarajevë. Kohët e fundit, anëtari i Kryesisë së së BeH-së, Zhelko Komshiq, ia tërhoqi vërejtjen se “nuk po respekton institucionet e shtetit të BeH-së” dhe se sjellja e tij dëshmon se Rusia “rrezikon sovranitetin e BieH-së”.
Ballkani është një prioritet i rëndësishëm gjeostrategjike për Rusinë, e cila përdor situatën aktuale të “vakuumit”, kur vendet e Ballkanit Perëndimor nuk janë ende afër BE-së (disa janë larguar dhe janë bashkuar me NATO), kështu që ata shpresojnë të përfitojnë nga dyshimet dhe ngadalësia e Brukselit. Në fakt, është e qartë se BE-ja pa vullnet i do në anëtarësinë e saj vendet e pazhvilluara, politikisht të papjekura, plot korrupsion dhe abuzime (mjaft i kanë Kroacinë, Rumaninë, Bullgarinë dhe gërmimi me Poloninë dhe Hungarinë), por i mba nga “hesapi” që Rusia të mos hyjë në këtë “atar” evropian (të largët) dhe të prishë rrethimin strategjik të Evropës nën kapelën e Brukselit. Koha po mbaron, prandaj Rusia po bën presion.
Rusët në Ballkan
Rusia ka disa qasje strategjike ndaj Ballkanit, për të cilat kujdeset. Nga njëra anë, është kjo politika e destabilizimit të vazhdueshëm dhe krizave të përhershme. Është logjike që Rusia nuk dëshiron të luajë rol konstruktiv në këto hapësira sepse e di që të gjitha këto vende, kur të bëhen stabile, kanë vetëm një dëshirë – të bëhen pjesë e BE-së dhe NATO-s, dhe se në atë rast mbetet jashtë loje.
Këtë pilulë të hidhur tashmë e ka pirë me një numër shtetesh post-sovjetike, të cilat rusët mendonin se do të ishin përgjithmonë me të. Në Kremlin po përpiqen të përfitojnë dhe të imponojë perceptimin se Ballkani është në të vërtetë një fëmijë i padëshiruar i BE-së, por i frustron ajo që vendet të cilat Evropa i konsideron mbeturina të saj megjithatë i dëshirojnë shkëlqimin e ofertave perëndimore dhe nuk duan të jenë pjesë e planeve të Rusisë.
Kështu Rusia u përpoq të prishë negociatat midis Greqisë dhe Maqedonisë mbi ndryshimin e emrit, me të cilat ish-republikën Jugosllave filluan t’ hapen dyert deri atëherë të harruara të perspektivës euro-atlantike. Greqia, megjithëse konsiderohet “lojtar rus brenda BE-së”, dëboi katër diplomatë rusë për shkak të përzierjes, nuk lejoi disa zyrtarë të lartë të Kishës Ortodokse Ruse të hynin në vend, dhe përmes disa manjatëve rusë nga Greqia financuan protestat kundër Marrëveshjes për emrin Maqedonia Veriore.
Po ashtu, Rusia kundërshton hapur qasjen e Bosnjë-Hercegovinës ndaj NATO-s, për çka ajo ka përkrahjen e, siç e quajnë mediat ruse, “mbështetjes më të rëndësishme ruse në Ballkan” – Milorad Dodikut.
Për më tepër, Rusia nuk dëshiron më rolin e një “monedhe për kusuritje”, sipas të cilit vendet e Ballkanit e përdorin atë vetëm si dordolec frikësimi për Brukselin – do të luajnë me Moskën vetëm në një përpjekje për të përshpejtuar ambiciet dhe imperativat e tyre euro-atlantike. Niveli i dytë i strategjisë së Rusisë në Ballkan, thotë Sisojev, është dëshira dhe qëndrimi “të pyetet për problemet ballkanike”, pra të mos anashkalohet dhe të mos margjinalizohet, të jetë pjesëmarrëse aktive e ngjarjeve ballkanike si një lojtar dhe forcë e fortë ndërkombëtare, por edhe përfaqësues i mendimeve ndryshe nga ato të Perëndimit.
Rusia dëshiron të jetë pjesë e proceseve ballkanike. Ata janë përpjekur të hipin në trenin për në Kosovë për një kohë të gjatë, por në këtë edhe presidenti serb Aleksandar Vuçiq është paksa i rezervuar (megjithëse jo publikisht), duke mbajtur “kartën ruse” si shpëtimin e tij të fundit para njohjes së pashmangshme të Kosovës. Por Rusia dëshiron të jetë pjesë e këtyre proceseve, thotë ballkanisti rus Maksim Samorukov, jo për t’i zgjidhur ato ose për t’i kontribuar rezultatit konstruktiv, por krejt të kundërtën – t’i zgjasë ato sa të mundet, ose të zbatojë taktikën e saj të preferuar të “ngrirjes së konfliktit”, si fatet e krijesave para-shtetërore në ish-BRSS, siç është Transnistria në Moldavi, “zgjidhja” e pafund e së cilës ka vazhduar që nga viti 1990, ose Abkhazia dhe Osetia e Jugut në Gjeorgji që nga mesi i viteve 1990, si dhe krijesat më të reja fantazmë në Ukrainë, zgjidhjen e së cilës nuk do ta përjetojmë për gjithë jetën. Në fakt, vetëm nëse e gjithë kjo zvarritet në pafundësi, Rusia mund të jetë pjesë e nyjës ballkanike (apo e cilës do tjetër qoftë), sepse me zgjidhjen e këtyre problemeve, prania e saj bëhet e tepërt.
Frika nga ikja e Serbisë
Siç na tha një politolog rus, pasi që pas shkarkimit në tregim të përfshihen paratë e investimet, Rusia do të jetë në pozitë vartëse ndaj SHBA-së dhe BE-së sepse vështirë se mund t’u bëjë ballë në këtë segment. Kjo është arsyeja pse ekziston një farë frike në Kremlin se Serbia dhe Aleksandar Vuçiq mund të lundrojnë me një zgjidhje për çështjen e Kosovës, sepse në atë moment nevoja për angazhimin e tyre do të pushonte, veçanërisht si “lecka të kuqe” me të cilat tash frikohet BE-ja.
E dyta është frika se Serbia nuk do të zgjidhte NATO-n, kështu që Rusia e furnizon atë me armët e saj të konsumuara, të përdorura, por edhe të reja, në mënyrë që ta lidhë edhe më shumë me vete, dhe përmes saj të tregojë se nuk do të lejojë zgjerimin e NATO-s, e cila është pika më e dhimbshme në marrëdhëniet me Perëndimin. Prandaj Rusia ka zgjedhur një strategji për të vepruar në rajon përmes Serbisë si transmetues të sajin, dhe duke themeluar, mbështetur dhe financuar publikisht partitë dhe liderët pro-rusë në këtë fushë, si dhe lëvizjet konservatore. Në fakt, ata thonë se Serbia thotë atë që Rusia mendon për rajonin. Rusia nuk vepron drejtpërdrejt, por më shumë përmes “degëve” të saj: përmes regjimit të Aleksandar Vuçiqit në Serbi dhe përmes Milorad Dodikut si një ngatërrestar rajonal “në një shenjë” dhe, natyrisht, KOS-it, jo vetëm si institucion etnik e fetar, por kryesisht si politik.
Dodiku – një faktor përçarës
Është e ngjashme me stabilizimin e BeH-së, e cila me dëshirë do të të bëhej anëtare e NATO-s dhe BE-së, por Kremlini në atë vend ka një faktor përçarës me intensitet të lartë, Milorad Dodikun, dhe në atë lëkundje të vazhdueshme të “vilajetit”, në mënyrë që të mos rrëshqasë drejt NATO-s, e me çka do të mbyllte plotësisht derën ruse, Moska tani ka marrë mbështetjen e Dragan Çoviqit.
Është interesante që media ruse vëren se porti i Neumit është dalja e vetme në Adriatik që nuk kontrollohet nga NATO. Pa dyshim, ajo nuk shkon përtej kësaj deklarate, por është e qartë se rusët ia kanë vënë syrin asaj pjese të paarritshme dhe larg integrimit euro-atlantik të bregdetit Adriatik, e cila do të shpalosej (dhe Dragan Çoviq është, siç thamë, një mysafir gjithnjë e më i shquar në Moskë) mund të bëhet një atu i dobishëm përçarës, sado të jetë i cekët, i gurtë dhe jofunksional.
Republika Srpska është një lidhje e rëndësishme për Rusinë dhe interesat e saj në Ballkan, me të cilën ajo arriti të tërheqë Coviqin, udhëheqësi (jo) zyrtar kroat në BeH. Në fakt, rusët përmes Republika Srpska gjithmonë mund të destabilizojnë BeH-në në lidhje me pozicionin gjeostrategjik (në barkun e Kroacisë si anëtar i BE dhe NATO) dhe në lidhje me popullatën dhe “hapësirën serbe” serbe në RS si një segment i rëndësishëm i programit të ri kombëtar serb, “frymëzon” dhe frymëzon dhe inspirohet në nacionalizmin rus si një pjesë integrale e tij.
Problemi është sigurisht, siç thekson historiani serb Milivoj Beshlin, se nacionalizmi serb është bërë një pjesë integrale e nacionalizmit rus në këtë zonë, si një ekzekutues i zgjedhur i interesave politike dhe kombëtare ruse, me shpresën se në ndonjë rirregullim të ri të çështjeve post-jugosllave do të mundësojë realizimin e planeve, të cilat nuk u përmbushën në luftërat e viteve ’90.
Padyshim, pra, produkti politiko-ideologjik rus “bota ruse” u mor si një matricë për programin e ri kombëtar serb “bota serbe” si një version për politikën “jopopullore” të Serbisë së Madhe. Përveç kësaj, në Serbi dhe Republika Srpska, Rusia thuhet se kontrollon dhe financon shumë OJQ, veçanërisht ato patriotike dhe fetare. Dhe si një lojtar nga një hije e madhe ose e vogël, i lëviz figurat e nacionalizmit serb dhe është mbështetës i integralizmit fetar, nacionalist dhe serbo-rus, kryesisht në BeH dhe Mal të Zi.
Kthimi i Malit të Zi
Një nga detyrat e para është “kthimi” i Malit të Zi nën prehrin rus. Kjo do t’i hapte derën Rusisë për t’u kthyer në Mal të Zi, ku lojtarët e tyre arritën një rezultat të fortë zgjedhor. Prandaj Serbia është ngarkuar të bëjë punën kryesore të regjistrimit të popullsisë të vitit 2021 në Mali të Zi, si një nga prioritetet e politikës ruse që ajo synon të luajë përmes Serbisë, dhe pas kësaj, nëse realizohen paralajmërimet se serbët do të jenë popull shumicë në Mal të Zi, do të fillonte dhe operacioni për t’u larguar nga NATO, i cili të paktën tani duket si një mision i kotë sepse nuk është i lehtë për t’u përmbushur, veçanërisht sepse është e qartë (ndryshe nga tërheqja jetëshkurtër franceze) sepse do të nënkuptojë depërtimin e Rusisë në hapësirën që NATO kishte në duar. Le të kujtojmë vetem se Rusia ishte gjithashtu e përfshirë në përpjekjen për grusht shteti në Malin e Zi në 2016, pikërisht për të parandaluar anëtarësimin e saj në NATO.
Si fuqi e madhe dhe e rëndësishme në marrëdhëniet ndërkombëtare, Rusia sigurisht nuk do ta lërë Ballkanin ta arrijë BE-ja dhe NATO-s dhe do të përpiqet të ruajë ndikimin dhe praninë e saj, nëse në asnjë mënyrë tjetër, atëherë duke inkurajuar ambiciet e Vuçiq si “udhëheqës i të gjithë serbëve” në rajon ose si faktor i përhershëm përçarës (për të cilin rusët, siç kemi parë, kanë mjaft lojtarë, dhe as nuk u duhet shumë përpjekje për të zierë problemet) që mund të shqetësojnë këto hapësira tashmë të trazuara me një grumbull problemesh të pazgjidhshme (!?) dhe problemesh të përjetshme.
Sidoqoftë, për të qenë i sigurt, Rusia kontrollon edhe opozitën e djathtë radikale në vetë Serbinë, kështu që një “gjurmë ruse” u vu re në protestat e dhunshme anti-Vuçiq këtë pranverë, si një mesazh i qartë për regjimin e Vuçiqit se ajo është pretendent i fronit vartës. .
Rusia po ndërton një qendër fetare dhe kulturore në Banjallukë (tempulli i parë që nuk do t’i përkasë Kishës Ortodokse Serbe), e cila tashmë thuhet të jetë një degë e institucioneve të inteligjencës jo vetëm kulturore dhe fetare, por edhe ruse, dhe përveç Rusisë, Vuçiqi është kapardisur me më shumë se 600,000 euro për ndërtimin e tij. Sipas atyre që e njohin situatën, Serbia është e lidhur me shërbimet e inteligjencës ruse (në krye të qeverisë serbe, thonë ata, ka njerëz me mendje të Moskës si Ivica Daçiq ose Aleksandar Vulin), dhe kur një oficer i inteligjencës ruse u kap duke e paguar një oficer serb disa vjet më parë, Vuçiqi ishte në siklet dhe iu desh t’i kërkonte falje Putinit pse po e spiunonin vëllazërisht. Putini e fali që po e spiunonte.
Përveç kësaj, Rusia kontrollon një pjesë të mirë të mediave serbe, të cilat përhapin “forcën dhe mençurinë e Putinit” dhe përhapin atmosferën e nevojshme anti-perëndimore dhe anti-evropiane. Në Serbi, nga ana tjetër, ekziston edhe e ashtuquajtura “qendra humanitare” ruse në Nish, e cila është në fakt, siç pretendojnë Shtetet e Bashkuara, një qendër inteligjence për përgjimin dhe mbikëqyrjen e NATO-s në vendet fqinje dhe shërben si një bazë ushtarake ruse. Rusia ka kërkuar prej kohësh që punonjësve të qendrës t’u jepet i njëjti status diplomatik dhe i paprekshëm në Serbi si përfaqësuesit vendorë të NATO-s, megjithëse Vuçiç deri më tani ka arritur t’i rezistojë presionit të vazhdueshëm rus. Rusia sigurisht nuk do të largohet nga hapësira ku ka mbështetësit e saj, por hapësira e saj po ngushtohet gjithnjë e më shumë./”Jutarnji list”, Zagreb