Kur anija luksoze e pasagjerëve “Titanik” u fundos në Oqeanin Atlantik në prill të vitit 1912, mijëra njerëz ranë në ujërat e ftohtë.
Vetëm një nga anijet e shpëtimit që i shpëtoi anijes që po mbytej u kthye përsëri për të kërkuar të mbijetuarit e mundshëm.
Në errësirë, ekipet e shpëtimit gjetën një djalë të ri kinez që ishte kapur pas një dere prej druri, duke u dridhur, por ende gjallë.
Ai njeri ishte Fang Lang, një nga gjashtë kinezët e mbijetuar të Titanikut, dhe shpëtimi i tij do të vazhdonte për të frymëzuar një skenë të famshme në filmin e njohur botëror “Titanik” të Hollivudit, në vitin 1997, shkruan BBC.
Por mbijetesa e tyre e mrekullueshme nuk ishte fundi i rrugëtimit të tyre.
Brenda 24 orëve nga mbërritja e tyre në stacionin e inspektimit të emigrantëve në Ellis Island, New York, ata u dëbuan nga vendi për shkak të Ligjit për Përjashtimin Kinez, një ligj i diskutueshëm që ndalonte imigrimin e kinezëve në SHBA.
Dhe të gjashtë burrat u zhdukën nga historia – deri më tani.
Një film dokumentar që sapo ka dalë premierë, “The Six”, sjell në qendër të vëmendjes mbi identitetet dhe jetën e tyre, 109 vjet pas udhëtimit.
Kush ishin gjashtë të mbijetuarit kinezë?
Burrat u identifikuan si Lee Bing, Fang Lang, Chang Chip, Ah Lam, Chung Foo dhe Ling Hee. Ata besohej se ishin marinarë që shkonin në Karaibe për të punuar.
“Si një grup njerëzish së bashku, ata janë bashkë të panjohur”, i tha BBC Arthur Jones, kineast britanik dhe autor i The Six.
Sipas BBC, emrat e të mbijetuarve kinezë ishin në listën e pasagjerëve të anijes dhe artikujt e lajmeve që mbulonin fundosjen e “Titanikut” i përmendnin ata shkurtimisht.
Por ndryshe nga të mbijetuarit e tjerë të “Titanik”-ut që morën lavdërime në shtyp, burrat kinezë u poshtëruan për shkak të ndjenjës anti-kineze në Perëndim në fillim të Shekullit 20, sipas historianëve dhe studiuesve.
Në një raport të depozituar disa ditë pas mbytjes, për shembull, The Brooklyn Daily Eagle i quajti të mbijetuarit kinezë “krijesa” që ishin derdhur në varkat e shpëtimit “në shenjën e parë të rrezikut” dhe u fshehën poshtë ndenjëseve.
Por hulumtimi i ekipit të prodhimit të dokumentarëve tregoi se ky pretendim ishte i pavërtetë.
Ata ndërtuan një kopje të varkës së shpëtimit të “Titanik”-ut dhe zbuluan se do të ishte e pamundur për burrat kinezë të fshiheshin.
Media të tjera në atë kohë akuzuan burrat kinezë se ishin veshur si gra në mënyrë që të kishin përparësi në bordet e varkave të shpëtimit.
Por historiani i “Titanik”, Tim Maltin thotë se nuk ka asnjë provë që të mbijetuarit kinezë ishin larguar apo maskuar si gra.
“Këto ishin histori të krijuara nga shtypi dhe publiku pas ngjarjes”, i tha ai BBC.
Thashethemet mund të kenë buruar nga një njollë e lidhur me shumë meshkuj të mbijetuar të “Titanik”-ut, pasi në atë kohë publiku i gjerë mendonte se gratë dhe fëmijët duhej të kishin përparësi në shpëtim.
Çfarë ndodhi me ta pas aksidentit?
Të kthyer nga SHBA, të gjashtë burrat u dërguan në Kubë.
Ata shpejt gjetën rrugën e tyre për në Mbretërinë e Bashkuar, ku kishte një mungesë marinarësh pasi shumë marinarë britanikë u regjistruan në ushtri gjatë Luftës së Parë Botërore, shkruan më tej BBC, përcjell Telegrafi.
Chang Chip u bë gjithnjë e më shumë i sëmurë pas natës fatkeqe, dhe përfundimisht ndërroi jetë nga pneumonia në vitin 1914. Ai u varros në një varr të pashënuar në një varrezë në Londër.
Pjesa tjetër ka punuar së bashku në Britani deri në vitin 1920, kur vendi vuante nga një recesion i pasluftës dhe ndjenjat anti-emigrante po shtoheshin.
Disa nga burrat kinezë u martuan me gra britanike në Mbretërinë e Bashkuar dhe patën fëmijë.
Por një politikë anti-emigrante i detyroi ata të largoheshin nga vendi pa njoftim, duke lënë pas të dashurat e tyre.
Ah Lam u dëbua në Hong Kong, ndërsa Ling Hee hipi në një varkë me avull që drejtohej për në Kalkuta në Indi.
Lee Bing emigroi në Kanada, ndërsa Fang Lang, pasi lundroi midis Britanisë dhe Hong Kong për vite me radhë, u bë një qytetar i vendit që e refuzoi një herë – SHBA.
Paralelet midis historisë dhe ditëve të sotme
Tom Fong, djali i Fang Lang, lindi në Milwaukee, Wisconsin gati gjysmë shekulli pas fundosjes së “Titanik”-ut.
Për dekada, ai nuk dinte asgjë për përvojën e babait të tij në “të pa fundosur”.
“Ai (Fang Lang) nuk foli kurrë për këtë. Jo me mua, të paktën as me nënën time”, ka thënë Fong për BBC.
Fang vdiq në vitin 1985 në moshën 90 vjeç.
Vetëm 20 vjet pas vdekjes së tij, Fong së pari mësoi nga një anëtar i familjes se babai i tij i kishte mbijetuar mbytjes epike të anijes.
Z. Fong mendon se babai i tij mund ta ketë mbajtur mbijetesën e tij në “Titanik” si një sekret prej tij për shkak të disa arsyeve.
“Kishte shumë informacione që thoshin se po ishin fshehur poshtë varkës dhe ata u veshën si gra…”, thotë ai. “Histori të tilla qarkullonin në atë kohë”.
Kur ekipi hulumtues i “The Six” gjurmoi pasardhësit e të mbijetuarve, shumë prej tyre ende hezitonin të tregonin historitë e familjeve të tyre për shkak të damkës së përjetuar nga anëtarët e familjes së tyre një shekull më parë.
Duke u rritur në Wisconsin, Z. Fong dëshmoi shumë incidente ku babait të tij iu desh të luftonte kundër racizmit, duke përfshirë grushtimin e një burri që i quante ata emra nënçmues.
“Ai (Fang Lang) ishte një zotëri i mirë, derisa ndjeu se po diskriminohej për etninë e tij”, thotë Fong.
Por, siç shkruan BBC, më shumë se njëqind vjet më vonë, armiqësia e përjetuar nga gjashtë të mbijetuarit kinezë i bën jehonë racizmit anti-aziatik të sotëm.
Vetëm në SHBA, ka pasur mijëra raste të raportuara abuzimi në muajt e fundit, nga pështymja dhe ngacmimi verbal deri te sulmi i dhunshëm.
Dhe Fong zgjodhi të ndajë historinë e familjes së tij, duke shpresuar që audienca të mësonte për historinë e vërtetë të të mbijetuarve të “Titanik”-ut dhe të reflektonte mbi ngjarjet aktuale.
“Sepse nëse nuk e dini historinë, ajo do të përsëritet”, thotë Fong.