Ish-konsulentja e Kombeve të Bashkuara , Ana Di Lellio, e njohur për kontributin e saj në Kosovën e pasluftës, e ka intervistuar ish-diplomaten serbe të kthyer në aktiviste për të drejtat e njeriut, Sonja Biserkon.
Ato kanë diskutuar për situatën e invadimit të Ukrainës nga Rusia duke e ngrehur një paralele me situatën në Ballkan në vitet e ’90-ta, në kohën kur Sllobodan Millosheviqi trazoi një gadishull me iniciativat e tij hegjemone.
Më poshtë mund ta lexoni intervistën e plotë të realizuar nga Di Lellio e të publikuar në blogun FoglieViaggi:
Prej ditësh kam menduar për ngjashmëritë ogurzeza midis presidentit Rus, Vladimir Putinit, dhe presidentit serb Slobodan Millosheviq, i cili vdiq në vitin 2006 në paraburgim në Hagë, dhe sundimtarëve aktualë të Serbisë, pasardhës të drejtpërdrejtë politikë të Millosheviqit. Ka gjithashtu shumë ngjashmëri midis agresionit të Rusisë kundër Ukrainës dhe luftërave që karakterizuan rënien e Jugosllavisë. Dhe duke kujtuar se shumë nga ato që kuptoja për këtë të fundit i mësova nga Sonja Biserko, mendova të dëgjoja se çfarë mendon ajo. Një diplomate jugosllave, Sonja la postin e saj kur Millosheviqi, i cili erdhi në pushtet në Lidhjen e Komunistëve dhe u bë president i Serbisë në prag të zgjimit të nacionalizmit serb, e zhyti vendin në një seri luftërash kundër republikave të federatës: Sllovenia fillimisht, pastaj Kroacia dhe Bosnja, dhe në fund provinca autonome serbe e Kosovës. Për tridhjetë vjet Sonja ka qenë e përkushtuar në mbrojtjen e demokracisë dhe të drejtave të njeriut, duke themeluar dhe drejtuar Komitetin e Helsinkit në Beograd.
Sonja përgjigjet menjëherë në telefon. Ajo po shërohet në shtëpi në një apartament në Novo Beograd plot me bimë, libra dhe relike familjare. Unë kam qenë shumë shpesh mysafire gjatë qëndrimit në Beograd dhe më kujtohet mirë një foto e babait të saj, partizan, pranë Titos. Dëgjoj një lehje qeni në shtëpi. Është Ashi, nuk e njoh, ai duhet të ketë ardhur pasi Barack dhe Hillary vdiqën. Sonja i do qentë dhe shpesh i shpëton nga rrugët e Beogradit, jo shumë miqësore me kafshët. Por si gjithmonë me të, pas përshëndetjeve të saj vijmë menjëherë në politikë”.
Ju thirra sepse po shikoj hartën e Republikës Srpska në Bosnje dhe atë të avancimit të trupave ruse në Ukrainë, dhe më habit se sa të ngjashme janë: dy gjysmëhënës të territorit të afërt me Serbinë dhe Rusinë, të gatshme për aneksi. Unë do të doja të di se çfarë mendoni.
Është Daytonizimi i Ukrainës, këtë mendoj unë. [Në Marrëveshjen e Paqes të Dejtonit të vitit 1995, Bosnja u nda në dy pjesë: Federata, me boshnjakët dhe kroatët, dhe Republika Sprska, me serbët]. Rusia dëshiron që Ukraina të përfundojë si Bosnja dhe Perëndimi nuk mund të bëjë asgjë për ta ndaluar atë. Ju mendoni se në fillim SHBA-të i ofruan Zelenskit edhe arratisjen. Ata nuk kuptonin asgjë. Çfarë do të thotë Dejtonizimi? Se, si Bosnja, Ukraina do të ndahet në dy territore etnikisht homogjene dhe do të mbetet e paqëndrueshme në terma afatgjatë. Për një kohë të gjatë, kufijtë e Ukrainës dhe Rusisë do të jenë të pacaktuar.
Duke parë dy hartat, më shkon mendja se Mariupol, ashtu si Srebrenica, parandalon lidhjen midis dy zonave të okupuara. Për këtë arsye Srebrenica duhej të zbrazej plotësisht nga boshnjakët. A po ndodh e njëjta gjë në Mariupol? Apo do të ndalojnë më shpejt? Para Srebrenicës kishte takime të panumërta për të negociuar një armëpushim që nuk erdhi kurrë.
Si besoni në negociatat me Rusinë? Ata gjithmonë gënjejnë. Rusët po ngecin, po marrin kohën e tyre sepse po rigrupohen dhe së shpejti do të kthehen në sulm. Si është e mundur që me gjithë këto takime nuk ka një moment që bien dakord për diçka? Kjo luftë filloi vite më parë kur Rusia aneksoi Krimenë dhe askush nuk reagoi. Ishte fillimi i një skenari shumë të ngjashëm me atë të Serbisë në Bosnje. Por ka të ngjarë që Putini nuk do të ndalet në Donbass. Ambicia e tij është të pushtojë të gjithë vendin ose ta heqë plotësisht Ukrainën nga deti për t’ia bërë jetën të pamundur.
A mendoni se Serbia mbetet aleate me Rusinë sepse ato kanë shumë të përbashkëta?
Sigurisht që janë shumë të ngjashëm. Edhe mitologjizimi i historisë si mit themelues i kombit është i ngjashëm. Por le të shkojmë te lajmet. Putin krijoi “Botën Ruse”, e cila pasqyrohet nga “Bota Serbe”. E para filloi si një ide në fillim të shekullit të njëzetë dhe më pas u bë një fondacion në 2007. E dyta u themelua në 2013. Të dyja bazohen në ideja se kombi është i ndarë, i shpërndarë në shtete të ndryshme dhe së pari duhet të bashkohet kulturalisht, pastaj përfundimisht politikisht dhe territorialisht. Ideja është se gjuha dhe kultura ruse dhe serbe janë të rëndësishme jo vetëm për kombin – kudo ku flitet rusisht, ka Rusia dhe e njëjta gjë është e vërtetë për Serbinë – por edhe për kulturën globale; ato duhet të mbrohen dhe përhapen kundër vlerave korruptuese dhe të korruptueshme të Perëndimit si demokracia, pluralizmi dhe të drejtat e njeriut.
Që nga viti 1997, Serbia ka menduar se si të integrojë Republikën Srpska, pjesën e Bosnjës ku jetojnë vetëm serbët, fillimisht kulturalisht dhe pastaj politikisht. Pas këtyre ideve qëndron Kisha Ortodokse, Ruse dhe Serbe. Në Rusi gjithçka është shumë e qartë, tha Patriarku Kirill: Ukraina, Rusia dhe Bjellorusia janë pjesë e Rusisë së Shenjtë. Si Rusia, ashtu edhe Serbia nuk e pranojnë realitetin, që është humbja e fuqisë që kishin dikur, dhe janë kthyer në një faktor jostabiliteti të madh. Për Rusinë, agresioni kundër Ukrainës nuk është shprehja e parë e kësaj ideje, e para është Gjeorgjia.
Pra, Rusia dhe Serbia janë dy vende binjake?
Jo tamam. Disa gjëra po ndryshojnë. Rusia ka depërtuar shumë në Ballkan që nga viti 2012 e deri më sot. Kjo ndodhi pasi Perëndimi filloi të humbiste interesin për Ballkanin pas krizës financiare të vitit 2008. Si Bashkimi Evropian ashtu edhe SHBA-ja u larguan nga Ballkani. Në Serbi, Rusia është shumë e pranishme sot. Kujtojmë se i gjithë rajoni varet nga Moska për energji, por edhe Rusia është e pranishme kulturalisht, për shembull me Institutin Ruso-Ballkan. Në Beograd, Aleksander Dugin është një filozof i referencës. A mund të besoni se ata ndërtuan një statujë të Carit Nikolla II përpara pallatit presidencial në Beograd?
Këtu duhet të jetë një dorë e Kishës. Romanovët konsiderohen martirë nga Kisha Ortodokse Serbe, më kujtohet se pashë një foto të tyre në një manastir.
Sigurisht që Kisha është një udhëheqëse në këtë proces. Por ajo nuk është e vetmja. Të rinjtë në shkolla, universitete janë të gjithë pro-rusë. Në media, në diskursin publik, dominon ideja se Serbia, ashtu si Rusia, ka qenë viktimë e Perëndimit, kështu që serbët nuk i shohin viktimat e tjera. Tridhjetë vjet më parë nuk i shihnin vuajtjet e boshnjakëve dhe shqiptarëve, sot nuk i shohin ato të ukrainasve. Tabloidët serbë në fillim të luftës dolën me këto tituj “Ukraina sulmon Rusinë”. Tani ata janë qetësuar pak.
Pra Rusia është mbrojtësi i madh i Serbisë?
As kjo nuk mund të thuhet. Shihni se çfarë po ndodh në Mal të Zi, ku përmes partive politike pro-serbe, si Fronti Demokratik, Rusia po ushtron presion mbi Presidentin e Parlamentit për të shpallur zgjedhjet para përfundimit të legjislaturës, një lloj përballjeje me Milo Gjukanoviq dhe partinë e tij. që krijoi një Mal të Zi sovran dhe pjesë të NATO-s. Rusët duan ta shkatërrojnë Malin e Zi, të dëshmojnë se nuk është vend i qëndrueshëm, duan të revokojnë njohjen e Kosovës, të largohen nga NATO. Quint (grupi i kontaktit i NATO-s për Ballkanin: SHBA, Gjermani, Itali, Francë, Britani e Madhe) duhej të ndërhynte. Amfilohije, primat i Kishës Ortodokse Serbe në Mal të Zi, tha se Mali i Zi është vetëm një territor, nuk është një komb, por një shtet i vogël i shpikur nga komunistët. Vetëm Serbia është shtet. Të njëjtin diskurs e gjejmë në Ukrainë, jo në një komb, të shpikur nga Lenini.
Dhe në Bosnje rusët po ushtrojnë presion përmes Milorad Dodik [Presidenti i Republika Srpska], i cili është një kërcënim real për integritetin e Bosnjës. Presidenti serb Aleksandar Vuçiq e ka të vështirë të kontrollojë Dodikun dhe po mendon se sa besnik është ai ndaj Beogradit.
Çfarë do të thotë e gjithë kjo për stabilitetin e Evropës?
Që Putini tashmë ka hapur një front tjetër në Ballkan dhe Evropë, nuk e ka vënë re. Daçiq (kryetar i Asamblesë Kombëtare të Serbisë, gjatë luftës, zëdhënësi i Partisë Socialiste, e cila sot është aleate e nacionalistëve të Partisë Progresive) është mbështetësi kryesor i Rusisë, kundër sanksioneve, për një qëndrim neutral ndaj luftës. Unë kam folur tashmë për Malin e Zi, në Maqedoninë e Veriut ka një shtet të thellë, për të mos përmendur Kosovën, ku ata gjithmonë përpiqen të stabilizojnë vendin. Quint kritikoi kryeministrin e Kosovës Albin Kurti se nuk i ka lejuar serbët e Kosovës të votojnë në shtëpi në zgjedhjet e Serbisë. Por Kurti kërkoi vetëm që në emër të reciprocitetit ndërmjet vendeve të mund të diskutojë për kushtet e këtyre zgjedhjeve me Serbinë.
Kritikat diktohen gjithmonë nga realizmi politik, nga gjeopolitika, të cilat nuk na lënë të kuptojmë asgjë. Jemi përmbytur me tekste gjeopolitike dhe nuk kuptojmë asgjë. Ndoshta NATO mund të ishte zgjeruar më ngadalë, por problemi nuk është ky. Ukraina u angazhua për neutralitet në vitin 1994. Rusia ishte përgatitur për këtë luftë prej vitesh, dhe sot ajo ka ndryshuar narrativën. Problemi nuk është më NATO-ja, por denazifikimi i Ukrainës. Fjalimi është i njëjtë me atë të Serbisë tridhjetë vjet më parë: ne hyjmë në luftë me sllovenët se janë domobranzi, me kroatët ustashë, me ballistët shqiptarë, të gjithë bashkëpunëtorë të nazistëve. Nazizmi është i lidhur me besimet etnike. Po serbët, si rusët, çfarë mbrojnë?
Si mendoni se do të përfundojë?
Nuk e di. Unë kam folur tashmë për Ukrainën. Rusia, vështirë të thuhet. Por në javët e fundit kam parë shumë ukrainas dhe rusë, shtresa të mesme dhe inteligjencë, që mbërrijnë në Mal të Zi, duke marrë shtëpi me qira për një vit. Ai vend po humbet shumë nga elita dhe ky nuk është një lajm i mirë.
Unë kam jetuar në një zonë lufte për tridhjetë vjet. Kur isha në diplomaci, mbaj mend që po diskutonim tre lloje problemesh: ato të Evropës, ato të botës globale dhe ato të zonave të luftës. Tani ka vetëm një: luftë. Kam parë shumë luftëra, por kjo më emocionon më shumë se të tjerat, sepse nuk ka reagim adekuat nga Perëndimi.