Analisti i çështjeve të Ballkanit në Uashington, Erdoan Shipoli, thotë se Turqia është një aktore e rëndësishme në Ballkanin perëndimor, por këto vende duhet të kenë kujdes nga sistemet paralele që ajo përpiqet të krijojë atje. Në një intervistë me kolegun Ilir Ikonomi, zoti Shipoli flet edhe për vizitën e Presidentit turk Rexhep Taip Erdogan në Shtetet e Bashkuara dhe çështje të tjera.
Zëri i Amerikës: Është e qartë se në marrëdhëniet Amerikë-Turqi janë shfaqur tashmë probleme të shumta, që nga ato ushtarake e deri tek të drejtat e njeriut. A prisni që vizita e Presidentit Erdogan në Uashington t’i përmirësojë marrëdhëniet?
Erdoan Shipoli: Vizita e Presidentit turk në Uashington ka ardhur në një kohë shumë të veçantë në lidhjet mes Turqisë dhe Amerikës. Sot në Kongres janë duke diskutuar për sanksione ose për një deklaratë kundër Turqisë dhe operacionit turk në Siri. Por gjithashtu dihet që Turqia me strategjitë e fundit, përmirësimin e lidhjeve me Rusinë ose edhe të gjitha problemet me Bashkimin Europian, këto kanë qenë të dëmshme në lidhjet mes Turqisë dhe Amerikës. Kështu që, unë nuk pres shumë nga kjo vizitë. Kjo vizitë është si një karrotë që Presidenti amerikan i ka dhënë Presidentit turk për përmirësimin e lidhjeve, sepse këtë vizitë vetëm Erdogani do të mund ta përdorë dhe ta shesë në Turqi si një rezultat që “unë shkoj në Amerikë, kam lidhje të mira me Presidentin amerikan edhe pse Kongresi po më nxjerr probleme”.
Zëri i Amerikës: Nga një pikëpamje gjeostrategjike, si i shpjegoni hapat e Turqisë për t’u afruar me Rusinë dhe për të krijuar të çara në marrëdhëniet me NATO-n?
Erdoan Shipoli: NATO-ja sipas meje është aleanca më e rëndësishme në Turqi, në të gjithë historinë e Turqisë. Por, ne duhet edhe ta dimë që Turqia si shtet, strategjia shtetërore e sigurisë, e regjimit turk të Presidentit Erdogan, ndonjëherë nuk janë të njëjta. Domethënë, Erdogani ka menduar që mund të luajë lojë të dyfishtë edhe me Rusinë, edhe me NATO-n ose Amerikën, dhe është munduar t’i përdorë të dyja kundër njëra-tjetrës. Dhe për këtë, regjimi i Erdoganit është afruar aq shumë me Rusinë sa e ka të pamundur tani të shkëputet prej saj. Kjo do të sjellë më shumë përçarje në NATO. Është e rëndësishme që edhe shtetet aleate të NATO-s, edhe Bashkimi Evropian, por edhe Amerika në bisedimet bilaterale t’i tregojnë Turqisë se deri kur ata munden të presin, ose deri kur mundet që Turqia të vazhdojë me këtë politikë.
Zëri i Amerikës: Ka vite që zoti Erdogan përpiqet të rrisë ndikimin e Turqisë në Ballkan. Sa sukses ka patur ai në Kosovë, Shqipëri, Maqedoninë e Veriut dhe Bosnje dhe çfarë natyre ka ndikimi që ai përpiqet të arrijë?
Erdoan Shipoli: Turqia është aktor shumë i rëndësishëm në Ballkan, edhe historikisht, edhe tani. Dmth është ndër vendet më të mëdha, me ekonominë më të madhe në rajon. Por, Turqinë e bën më të rëndësishëm aleanca me NATO-n, rrugëtimi i saj në Bashkimin Evropian, lidhjet e Turqisë me Shtetet e Bashkuara. Sa kohë që Turqia t’i vazhdojë këto lidhje ose ta ketë politikën e zhvillimit të marrëdhënieve drejt Bashkimit Evropian, atëherë ajo është shumë më e rëndësishme për Ballkanin. Por, nëse në një rrugë të përbashkët drejt Bashkimit Evropian, edhe pse BE-ja jo gjithmonë e pranon që ne të Ballkanit e kemi vendin aty, nëse dikush prej atyre partnerëve që ecin bashkë, e kthen destinacionin nga Rusia, nga Lindja e Mesme, ose nga Euroazia, atëherë ky partner jo vetëm që nuk është më partner i yni, por është edhe partner i rrezikshëm. Dmth, Turqia në Ballkan e ka rritur ndikimin. Ka pasur gjithmonë ndikim, por sidomos në Ballkan ne duhet t’i ndajmë shtetin e Turqisë, si Turqi, dhe regjimin. Të gjitha shtetet në Ballkan, sidomos Kosova, Shqipëria, Maqedonia e Veriut, Bosnja-Hercegovina duhet të kenë marrëdhënie të mira me Turqinë, por duhet të kemi gjithashtu kujdes me sistemet paralele që nuk kanë lidhje me punën e Turqisë që regjimi i Erdoganit i sjell me mënyra të ndryshme, përmes ekonomisë, energjisë, partive politike, organizatave të ndryshme që ata financojnë etj.
Zëri i Amerikës: Fakti që Bashkimi Evropian po tregon një humbje të entuziazmit për të shpejtuar integrimin e Ballkanit Perëndimor, a është ky një shans për zotin Erdogan që të shtojë përpjekjet drejt këtyre vendeve?
Erdoan Shipoli: Për fat të keq po. Por jo vetëm për Presidentin Erdogan, por edhe një shans për Rusinë, ose për vende të tjera. Sidoqë të jetë, ne si popuj, sidomos shqiptarët në Ballkan, nuk duhet të heqim dorë nga integrimet evropiane, euro-atlantike, sepse nuk kemi opsione më të mira dhe nuk ka opsione të ndryshme. Kur vjen puna e Turqisë, po, ata e përdorin këtë, e përdorin edhe rritjen e islamofobisë në Evropë. I përdorin edhe të gjitha problemet e brendshme që ka Evropa, ose problemet që ne kemi për shkak të ngecjeve në integrimet evropiane, ose p.sh. siç shihet në Kosovë për liberalizimin e vizave. Një kosovar, për shembull, e ka shumë më të lehtë të shkojë në Turqi se sa në Greqi, në Itali, apo gjetiu në Evropë.
Zëri i Amerikës: Në rastin e Shqipërisë dhe Kosovës, çfarë prirjesh shihni ju, sa të gatshme kanë qenë ato për të lejuar një ndikim më të madh të Turqisë në vendet e tyre?
Erdoan Shipoli: Nëse analizojmë se si punon regjimi në Turqi, atëherë shohim që ata së pari hyjnë në një vend me mjete ekonomike. Pastaj, ata dëshirojnë të marrin disa sektorë që janë të rëndësishëm në ato shtete, p.sh. sektorin e energjisë, telefoninë, bankat, por pastaj hyjnë në arsim, ose në punët fetare. Unë sidomos i shoh shumë të rrezikshme prirjet e regjimit turk që në Kosovë dhe në Shqipëri të influencojnë sistemin arsimor dhe sistemin fetar.
Zëri i Amerikës: Po këto vende, qeveritë e këtyre vendeve, sa të gatshme kanë qenë për t’i lejuar prirjet e Turqisë?
Erdoan Shipoli: Unë mendoj se kanë lejuar pak më shumë se ç’iu duhet. Dhe do të ketë shumë më tepër presion, që të lejojnë më shumë. Vetëm duhet me qenë shumë të kujdesshëm. Së fundi, siç e shohim në Maqedoninë e Veriut, ose në Bosnjë-Hercegovinë, regjimi në Turqi financon parti politike. Në Kosovë dhe në Shqipëri, qeveritë ende nuk kanë lejuar diçka të tillë. Megjithatë, ky do të jetë qëllimi i tyre i ardhshëm.
Zëri i Amerikës: Zyrtarët e SHBA kanë thënë se e mirëpresin rolin e Turqisë në Ballkanin Perëndimor, nëse ai është një rol konstruktiv. Turqia ka investuar në infrastrukturën e disa prej këtyre vendeve dhe ka ndërtuar apo rindërtuar disa xhami. Sa konstruktiv mendoni se ka qenë ky rol?
Erdoan Shipoli: Unë mendoj që roli i Turqisë deri tani, historikisht, ka qenë shumë i mirë, shumë konstruktiv. Unë kam qenë ndër avokatët e tyre që mendoj se Ballkani Perëndimor duhet të ketë lidhje më të mira me Turqinë. Por, ne atëherë flisnim për një Turqi që ka destinacion Bashkimin Evropian, integrimin në BE, dhe që është aleate e çmueshme e Shteteve të Bashkuara.
Zëri i Amerikës: Ndërsa tani gjërat kanë ndryshuar…
Erdoan Shipoli: Ndërsa tani gjërat kanë ndryshuar totalisht. P.sh. çështja e financimit të xhamive. Njerëzit në Shqipëri dhe në Kosovë që janë fetarë, janë fetarë. Shumica nuk janë praktikantë. Nëse ka nevojë të bëhet një xhami, të bëhet. Nuk ka problem. Derisa ato të jenë nën kontrollin e mekanizmave në shtetet përkatëse. Por, siç e shohim në Gjermani, në Hollandë, në Danimarkë, këto shtete kanë hapur hetime kundër imamëve që janë dërguar nga Turqia, sepse ata kanë bërë punë inteligjence, dmth kanë mbledhur të dhëna për njerëzit që janë kundërshtarë, ose kritikë, të regjimit në Turqi. Nëse këto gjëra do të ndodhin në Kosovë dhe në Shqipëri, atëherë do të ketë një efekt negativ, jo vetëm për kritikët e Erdoganit, siç ka ndodhur në Kosovë, por edhe për të gjithë shtetin e Kosovës ose Shqipërisë. Për ne si shtete që duam të integrohemi në Bashkimin Evropian, që ndihemi mirë se kemi mbrojtur të drejtat e njeriut, kemi luftuar për të drejtat e njeriut, atëherë operacione si ato që kanë ndodhur në Kosovë, ose operacione inteligjence që imamët turq kanë kryer në Gjermani, Hollandë, apo Danimarkë do të jenë shumë negative për neve.
Zëri i Amerikës: Disa nga udhëheqësit e Ballkanit Perëndimor kanë mbajtur marrëdhënie speciale me Presidentin Erdogan, mes tyre është kryeministri i Shqipërisë Edi Rama. A shihni një përpjekje të zotit Erdogan për t’i kthyer këta udhëheqës në njerëz të bindur që u shërbejnë interesave të tij në këto vende?
Erdoan Shipoli: Nëse analizojmë historinë e Erdoganit, ai ka patur marrëdhënie personale me njerëz të ndryshëm, që sot i quan terroristë apo njerëz kundër Turqisë. Pra, ai përpiqet të krijojë relata shumë personale dhe të mira me ata që ai mendon se mund t’i përdorë, apo që mund të jenë në interes të tij. Por kjo do të ishte diçka shumë negative për Shqipërinë, jo vetëm për zotin Edi Rama por edhe për presidentët e shteteve të tjera, si Presidenti Thaçi, Izetbegoviçin në Bosnje, të cilët kanë marrëdhënie personale. Unë do të dëshiroja që këto të ishin marrëdhënie shtetërore, sepse dy shtete duhet të bashkëpunojnë. Por kur vjen puna te marrëdhëniet personale, aty nisin konsipiracionet që nesër mund të jenë problematike për shtetin dhe për popullin që ata qeverisin.
Zëri i Amerikës: Një rast mjaft i debatuar ka qenë memoriali turk i ngritur në Tiranë për grushtin e shtetit në Turqi, që habiti mjaft njerëz për nga fshehtësia me të cilën u bë. Ju si e shihni?
Erdoan Shipoli: Unë nuk habitem nga fshehtësia, sepse Turqia aktualisht bën veprime të tilla të fshehta kudo në botë. Unë habitem se si është lejuar diçka e tillë. Deri më sot, askush nuk mund të thotë se kush e bëri grushtshtetin në Turqi. Ka konspiracione dhe hetime të ndryshme. Nëse nesër del se ka qenë një grushtshtet për show, atëherë çfarë duhet të bëjmë? Ç’duhet të bëjmë me memorialin? A duhet ta heqim atë? Ky memorial nuk ka të bëjë fare me njerëzit që humbën jetën. Ai është një memorial politik, që Erdogani e përdor për konsum vendor. Edhe në rastin e rrëmbimit të gulenistëve në Kosovë, kjo u përdor për konsum të brendshëm. Për shembull, zëdhënësit e presidencës së Turqisë apo njerëzit e Erdoganit, dalin çdo ditë nëpër televizione ku thonë: Ne jemi shtet i fortë sepse më shumë se 100 kritikë të regjimit me operacion të paparë i kemi sjellë në Turqi nga vende të ndryshme.
Zëri i Amerikës: Një pjesë e komunitetit mysliman në Shqipëri dhe Kosovë e shohin Presidentin Erdogan si mbrojtës të myslimanëve. A është ky një rol që vetë zoti Erdogan përpiqet ta promovojë? A është kjo një politikë e tij?
Erdoan Shipoli: Është shumë interesante. Erdogani promovon çdo gjë që është në interesin e tij. Nëse e shikon me interes që të promovojë veten si udhëheqës i myslimanëve, ai e bën këtë edhe këtu në Amerikë me organizata të ndryshme islamike. Nëse e sheh me interes ta promovojë veten si demokrat, siç bëri në 10 vitet e para të qeverisjes së tij, ai e bën edhe këtë. Erdogani është islamist dhe e sheh veten si njeriu i vetëm i drejtë kur vjen puna te marrëdhëniet me Islamin. Ai nuk e ka problem të jetë udhëheqës i myslimanëve, por i myslimanëve që e mbështesin atë. Sepse edhe kurdët që po vriten në Siri janë myslimanë, Guleni gjithashtu është mysliman.