A është Trumpi në rastin e Kosovës dhe të Serbisë “dealmaker” apo “dealbreaker”; kush e ndaloi ndarjen e Kosovës dhe kënd e sheh Angela Merkel lojtar kryesor në hapësirën e ish-Jugosllavisë sipas gazetës kroate Veçernji list?
Gjykuar vetëm nga koreografia, dukej si kapitullim i Vuçiqit. Dhe fotografia e presidentit të Serbisë ulur me përulësi para tryezës së kushtueshme të presidentit Donald Trump në zyrën ovale të Shtëpisë së Bardhë, si një student i keq i ftuar te pedagogu i shkollës.
Dhe videoklipi në të cilin Aleksandar Vuçiq sillet sikur të kishte kuptuar vetëm atëherë kur po e nënshkruante kur e nënshkroi, ndërsa Trumpi fliste se Serbia pranon të zhvendosë ambasadën e saj në Izrael nga Tel Aviv në Jeruzalem.
Dhe fakti se presidenti i shtetit që lufton kundër njohjes së mëtejshme ndërkombëtare të Kosovës është kthyer nga Uashingtoni me rezultatin që shteti i fuqishëm i Izraelit e njeh Republikën e Kosovës. Por, duke gjykuar nga deklaratat e tij, Aleksandar Vuçiç javën e kaluar e vuri veten dhe Serbinë në një pozicion që serbët vetëm mund ta ëndërronin.
– Kam qenë tri herë në Shtëpinë e Bardhë, me nënkryetarë, por në fakt Shtëpia e Bardhë nuk ka qenë kurrë e hapur për serbët. Deri në këtë moment. Shtëpia e Bardhë ishte e rezervuar për shqiptarët dhe të gjithë të tjerët që ishin kundër serbëve. Të gjithë kishin mbështetje atje përveç serbëve. Këtë herë kemi arritur ta ndryshojmë këtë – tha Vuçiç në një intervistë për Radiotelevizionin Serb të enjten mbrëma.
Presidenti i Serbisë njihet si mbreti i dramës dhe vetë-lavdërimit, për të cilin asgjë mitomaniake nuk është e huaj. Por në këtë rast, diçka është me të vërtetë ndryshe: interpretimet e tij konfirmohen nga adresat më të larta në institucionet në Uashington, kështu që në profilin zyrtar të Këshillit të Sigurisë Kombëtare në Twitter të hënën u shfaq porosiae cila “duartrokitet guximin” e presidentit serb dhe Aleksandar Vulinin notor, i cili mbron shefin e tij Vuçiq nga tallja për atë foton poshtëruese në karrige para Trumpit.
Po nëse Trump humbet zgjedhjet?
– Unë thashë “jo” në vendin më të vështirë në botë – shpjegon Vuçiq, duke pretenduar se “jo”-ja që ai tha në Shtëpinë e Bardhë do të thotë se “nuk do të ndodhë kurrë” që Serbia të njohë pavarësinë e Kosovës. Dhe kjo i kalon, askush nga Uashingtoni nuk e korrigjon, nuk e mohon në një vlerësim kaq radikal se normalizimi, të cilin ai pretendohet se e drejton, nuk do të çojë kurrë në normalizim real në kuptimin e plotë të fjalës, që përfshin njohjen reciproke të Kosovës dhe Serbisë.
Nëse interpretimi i Vuçiçit mbizotëron me të vërtetë, ato dy ditë shtatori në Shtëpinë e Bardhë nuk do të mbeten të shënuara si kapitullim i Vuçiq, por si një vend dhe kohë ku sundimtari i Serbisë, me ndihmën e administratës Trump, u armatos me një argument që do të vazhdojë të përdorë kudo: një “jo” të madhe për njohjen e Kosovës dhe se “me shumë epsh”, siç thotë ai për RTS-në, ai do t’ua përsërisë edhe zyrtarëve evropianë.
Interpretimet kontradiktore shoqërojnë këtë marrëveshje, e cila marrëveshje nuk është, e bërë me qëllim të normalizimit ekonomik, i cili nuk është i tillë. Marrëveshje nuk është për shkak se nuk është nënshkruar asnjë dokument i përbashkët, por dy, njëra e nënshkruar nga vetë Vuçiq dhe tjetra e nënshkruar nga kryeministri i Kosovës, Avdullah Hoti. Mund të flitet më shumë për letra qëllimesh sesa për marrëveshje. Dhe ky nuk është saktësisht normalizim ekonomik, sepse përfshin tema të tilla si qëndrimi ndaj organizatës terroriste Hezbollah, njohja e Jeruzalemit si kryeqyteti i Izraelit dhe premtimi i Kosovës dhe Serbisë se do të lobojnë te qeveritë e 69 vendeve që ende kriminalizojnë homoseksualitetin për ta dekriminalizuar atë. Por si lindi e gjithë kjo, çfarë saktësisht u nënshkrua dhe cilat do të ishin pasojat?
Ne biseduam me një numër bashkëbiseduesish në Evropë dhe Amerikë, disa prej të cilëve u hapën me kusht që të mbeteshin anonimë, sepse detyra e tyre nuk i lejon ata të zbulojnë publikisht gjërat e ndjeshme diplomatike për të cilat punojnë, ndërsa të tjerët folën në mënyrë anonime sepse komentojnë nga këndvështrimi i njerëzve me përvojë, por në këtë punë si diplomatë të papërfshirë.
Një nga këta të fundit, i cili thekson në fillim të bisedës se nuk është i udhëzuar në informacionin zyrtar prapa skenës, por që ai paraqet analizën e tij bazuar në të dhëna të disponueshme për publikun, është diplomati amerikan në pension William Montgomerry.
– Vlerësimi im është se e gjithë marrëveshja nuk do të thotë asgjë – thotë ish-ambasadori amerikan në Kroaci, dhe më pas në Serbi.
– Është fjala për një përsëritje të thjeshtë të angazhimeve që janë ndërmarrë tashmë në dialogun në Bruksel dhe nuk janë zbatuar kurrë. Pres që e njëjta gjë do të ndodhë edhe me këtë, që implementimi të mos ndodhë. Epo, Vuçiç mori pak kohë për t’u takuar me presidentin e SHBA-së dhe dikush mund ta quajë atë një sukses, por unë nuk e shoh në atë mënyrë – shton ai.
Sipas Montgomerryt, qëllimi fillestar i administratës Trump ishte ta bindte Vuçiçin dhe presidentin e Kosovës Hashim Thaçi (i cili kishte negociuar me Vuçiç derisa prokurorët e Hagës njoftuan se i kishin përgatitur një aktakuzë; megjithëse nuk është konfirmuar ende në gjykatë) për të arritur një marrëveshje gjithëpërfshirëse për normalizimin e marrëdhënieve dhe njohje të ndërsjellë, e cila do të përfshinte këmbimin e një pjese të territorit. Ky është ai korrigjimi i kufijve, sipas sistemit (të përshkruar përafërsisht) “veriu i Kosovës Serbisë, Lugina e Preshevës Kosovës”, e cila si ide padyshim që ishte në qarkullim në Bruksel dhe Uashington, Prishtinë dhe Beograd, por që përfundimisht u braktis për shkak të rezistencës nga palë të ndryshme.
– Përfitimi për administratën Trump nga një rezultat i tillë do të ishte se me të vërtetë mund të thuhej se ai ka zgjidhur problemin e Kosovës, të cilin askush aq gjatë nuk ka qenë në gjendje ta zgjidhë. Sepse në atë rast, Serbia do ta njihte Kosovën, jo brenda kufijve ekzistues, por pak të ndryshuar. Kur nuk arritën ta bënin këtë, ata vendosën që gjithsesi të organizonin atë takim në Shtëpinë e Bardhë dhe përfunduan me rezultatin me të cilin përfunduan – komenton Montgommery.
Me fjalë të tjera, njerëzit e Trumpit dëshironin të bënin diçka historike, e cila ishte shumë e diskutueshme për mundur të kalojë, kështu që ata bënë diçka tjetër që me lehtësi e quajtën historike, sepse në fund të mandatit të tyre kishin shumë nevojë për diçka të tillë. Një zëdhënëse e Trumpit përmendi gjithashtu rolin e Trumpit rreth Kosovës dhe Serbisë në Fox News këtë javë, krahas rolit të tij në normalizimin e marrëdhënieve midis Izraelit dhe Emirateve të Bashkuara Arabe, si arsye që ai duhej të merrte çmimin Nobel për Paqe. Amerikanët me të vërtetë u kujdesën që në historinë mbi Kosovën e Serbinë të përfshijnë edhe disa prioritetet të politikës së Trumpit si nxitja e evropianëve që të blejnë gazin amerikan nëpërmjet terminalieve LNG dhe që të mos e blejnë teknologjinë 5G nga kinezët. Por, presidenti i Serbisë, me të cilin këto pika lidhen veçanërisht për shkak të marrëdhënieve të ngushta me Rusinë dhe Kinën, tashmë mohon haptazi se ajo që ai nënshkroi i referohet gazit rus dhe Huaweit. Dhe Trump dhe Grenell nuk janë njerëz që, pasi ta shohin këtë mohim, do të thonë se kishin gabuar dhe se marrëveshja historike nuk është aq e shkëlqyeshme në fund të fundit.
Dhe Vuçiç po abuzon me këtë. Zëdhënësja e tij i tha për Jerusalem Post se Serbia nuk do të përmbushë obligimin e marrë për të zhvendosur ambasadën në Jeruzalem nëse Izraeli do ta njohë Kosovën dhe Vuçiç nuk e mohoi këtë, duke dhënë përshtypjen se është i gatshëm të shkelë atë që nuk i pëlqen në dokumentin e nënshkruar.
– Nëse Trump i humbë zgjedhjet, atëherë Vuçiçin vërtetë do ta marrë djalli. Sepse të gjithë presidentët e tjerë amerikanë do të jenë shumë të kujdesshëm. Ky nuk është i kujdesshëm, por godet, le të qëllojë ku të qëllojë – mendon analisti politik Zharko Puhovski.
Por, pse ideja e njohjes së ndërsjellë të Kosovës dhe Serbisë me shkëmbimin e një pjesë të territorit, domethënë duke rishkruar kufirin? Një burim diplomatik në Evropë, i informuar për detajet e viteve të negociatave midis Serbisë dhe Kosovës, zbulon se kryeministri kroat luajti një rol të madh.
– Gjermania e ka ndaluar këtë, por me mbështetjen e madhe të Andrej Plenkoviqit, i cili kishte rolin kryesor në parandalimin e realizimit të asaj ideje. Shumëkush në Evropë mendon se kancelarja Angela Merkel e sheh Vuçiqin si një lojtar kryesor në hapësirën e ish-Jugosllavisë, por atëherë ishte e qartë se lojtari kryesor ishte Plenkoviq, jo Vuçiq – thotë burimi (jo në lidhje me Kroacinë), i cili dëshironte të mbetej anonim, sepse nuk është i autorizuar të paraqesë publikisht detajet e marrëdhënieve diplomatike.
Të vetmet detaje të njohura publikisht në lidhje me idenë e shkëmbimit të territoreve u shfaqën dy vjet më parë. Më 24 gusht 2018, këshilltari i atëhershëm amerikan i Sigurisë Kombëtare John Bolton në Ukrainë, duke iu përgjigjur pyetjes së një gazetari, pranoi publikisht se Vuçiç dhe Thaçi ishin “në heshtje ndoshta të gatshëm” dhe se politika e SHBA-së ishte e tillë që nëse të dy palët bien dakord, ata nuk do të ne përjashtojmë korrigjimin e territoreve ”. Një ditë më vonë, më 25 gusht, Vuçiç dhe Thaçi u paraqitën në Forumin Evropian në Alpbach, Austri, ku thanë publikisht për herë të parë se ishin të hapur për korrigjimet e kufijve. Me ta ishte edhe Johannes Hahn, komisioneri i atëhershëm nvropian për bisedimet për gjerim, i cili ishte i apasionuar pas idesë me përfaqësuesen e lartë Federica Mogherini. Tri ditë më vonë, më 28 gusht, Merkel priti Plenkoviqin në Berlin dhe në një konferencë shtypi ata të dy folën kundër idesë së ndryshimit të kufijve.
Merkel konfirmon se ajo gjithashtu foli për këtë me telefon me Trumpin dhe flet qartë për frikën se ndryshimet e kufijve në një vend mund të frymëzojnë pasoja të padëshiruara në një vend tjetër në Ballkan. Plenkoviq shton publikisht se “e gjithë trashëgimia e ish-Jugosllavisë bazohet në mendimet e Komisionit të Badinterit se kufijtë janë ata të ish-republikave, dhe në shembullin e Kosovës më vonë mund të shohim se edhe kufijtë e provincave, dhe të cilat duhet të respektohen”.
– Prandaj, Kroacia është jashtëzakonisht e kujdesshme dhe nuk është e para në linjë e cila do të angazhohej për ndryshim të kufijve, veçanërisht duke marrë parasysh që kjo mund të ndikojë në disa situata të tjera në Evropën Juglindore – tha Plenkoviq në Berlin në atë kohë.
Kjo ishte publike, ndërsa në sfond Plenkoviq kishte shumë biseda të tilla me këtë argument. Kancelarja Merkel nuk kishte nevojë të bindej sepse ishte e bindur për dëmin e shkëmbimit të territoreve përreth Kosovës, por Plenkoviq, për shembull, ndihmoi në bindjen e presidentit francez Emmanuel Macron. I tha, siç mësuam jozyrtarisht, se ishte i vetëdijshëm se shumë njerëz sot kishin dëshirën për të dalë me disa zgjidhje të shpejta, të thjeshta që mund t’i paraqisnin si suksesin e tyre në një periudhë afatshkurtër, por që një nxitje e tillë është sipërfaqësore dhe mund të dëmtonte shumë stabilitetin e Evropës Juglindore nëse lejohet që të mbizotërojë në këtë çështje. Njerëzit të cilët përfshihen në çështjen e Kosovës dhe Serbisë me një nxitje të tillë thjesht nuk e kuptojnë ose nuk mbajnë mend se çfarë ka ndodhut, shpjegoi Plenkoviq në bisedimet joformale në BE, të cilat na u transmetuan nga kujtesa e njërit prej pjesëmarrësve në regjistrimin diplomatik të atyre bisedimeve.
Zgjidhje e menjëhershme
Rezistenca ndaj idesë së shkëmbimit të territoreve erdhi gjithashtu nga Kosova, ku Thaçi u përpoq më shumë për të bindur publikun e tij për idenë, duke pretenduar se ideja ishte mbështetur fuqimisht nga amerikanët më shumë sesa amerikanët e mbështesninaq fort. Rezistenca ndaj asaj ideje dhe presioni ndaj Vuçiqit erdhën gjithashtu nga Kisha Ortodokse Serbe. Rezistenca erdhi gjithashtu nga institutet think-tank amerikane dhe evropiane. Kështu që e gjitha ra në ujë. Thaçi ra nga loja, amerikanët e shmangin atë në një hark të gjerë, qeveria e kryeministrit Albin Kurti ra në Prishtinë, dhe BE e SHBA u gjendën në anë të ndryshme, dhe më në fund Hoti u shfaq në Uashington dhe Bruksel si kryeministri i ri i Kosovës, politikisht jo shumë i fortë.
Një zgjidhje e shpejtë, e thjeshtë, e menjëhershme u shmang sepse ideja e korrigjimit të kufirit nuk u materializua. Por marrëveshja e Shtëpisë së Bardhë është gjithashtu rezultat i një dëshire të tillë për një zgjidhje të menjëhershme, një dëshire për të dalë shpejt me diçka, dhe ta deklarojë atë një sukses të Trumpit. Mirëpo, gjithçka nuk është e humbur dhe dialogu i Brukselit për normalizimin e marrëdhënieve midis Prishtinës dhe Beogradit vazhdon dhe përpiqet të fitojë vrull të ri duke u mbështetur në faktin se për diçka është rënë dakord në Shtëpinë e Bardhë, megjithëse pika për njohjen e Jeruzalemit si kryeqyteti i Izraelit kundërshton pozicionin e përbashkët të BE-së në atë se, në përputhje me Rezolutën 478 të KB të vitit 1980, nuk duhet të ketë ambasada në Jeruzalem deri në marrëveshjen përfundimtare të paqes midis Izraelit dhe Palestinës.
Sidoqoftë, pyetje është se sa larg mund të shkojë dialogu i Brukselit tani. Qëllimi përfundimtar i këtij dialogu është një marrëveshje ligjërisht e detyrueshme për normalizimin e marrëdhënieve. Të enjten në Bruksel, Hoti përsëriti qëndrimin e Kosovës se njohja e ndërsjellë është mënyra e vetme dhe se disa gjëra të rëndësishme për të cilat është rënë dakord deri më tani, kryesisht formimi i një komuniteti të komunave serbe, do të zbatohen vetëm pasi të arrihet marrëveshja përfundimtare dhe njohja. E Vuçiç, pas Uashingtonit, ecën i armatosur me pretendimin se edhe në “vendin më të vështirë” ai tha “jo” për njohjen e Kosovës, kështu që tani ai do ta përsërisë atë me lehtësi kudo dhe vazhdimisht. Si në shumë gjëra të tjera, në fakt, mbetet pyetja nëse Trump ishte edhe në këtë rast konkret të Kosovës e Serbisë “dealmaker” apo “dealbreaker”. A është bërë pjesë e zgjidhjes apo pjesë e problemit? – shkruan Veçrenji list-i.