Në përgjithësi, armët bërthamore funksionojnë duke përdorur një reaksion zinxhir jashtë kontrollit, në të cilin atomet ndahen, duke çliruar energji lidhëse dhe neutrone që, nga ana tjetër, shkaktojnë më shumë ndarje.
Të ashtuquajturat armë termonukleare të gjeneratës së dytë e çojnë këtë në një nivel tjetër duke përdorur reagimin fillestar të “ndarjes” për të shkrirë hidrogjenin, duke lëshuar më shumë neutrone, duke krijuar më shumë ndarje. Ndikimet e menjëhershme vijnë nga shpërthimi dhe rrezatimi termik – ky i fundit mund të jetë mjaft i nxehtë afër tokës zero për të avulluar një person – ndërsa pasojat bërthamore mund të çojnë gjithashtu në ndikime afatgjata shëndetësore dhe ndotje të ujit dhe furnizimeve ushqimore.
Sipas ekspertëve të politikës së armëve bërthamore Hans Kristensen dhe Matt Korda, vlerësohet se Rusia aktualisht ka një inventar prej rreth 4,477 armësh bërthamore – dhe rreth 5,977 armë luftarake “në pension”.
Në një letër të botuar muajin e kaluar, dyshja shkruante: “Nga kokat e grumbulluara, janë vendosur përafërsisht 1,588 koka luftarake strategjike – rreth 812 në raketa balistike me bazë tokësore, rreth 576 në raketa balistike të lëshuara nga nëndetëse dhe ndoshta 200 në baza të rënda bombarduese.
Përafërsisht 977 koka të tjera luftarake strategjike janë në ruajtje, së bashku me rreth 1,912 koka luftarake jostrategjike [të njohura si taktike].”
Ndërkohë, SHBA-ja mban një arsenal të përmasave të ngjashme prej rreth 5,500 kokash bërthamore, nga të cilat 3,800 janë gati për vendosje të shpejtë. Së bashku, besohet se rezervat e të dy vendeve përbëjnë 90 për qind të armëve bërthamore në botë.
Studime të ndryshme janë kryer në përpjekje për të përmirësuar ndikimet e paimagjinueshme të një konflikti të gjithanshëm bërthamor midis dy superfuqive.
Në vitin 2008, për shembull, shkencëtari i atmosferës, profesor Brian Toon i Universitetit të Kolorados Boulder dhe kolegët e tij, modeluan një skenar në të cilin Rusia goditi SHBA-në dhe vendet e tjera perëndimore – përfshirë Britaninë e Madhe – me një total prej 2200 armësh bërthamore, kundër Rusisë dhe aleatit të saj kryesor, Kinës.
Rendimenti i kombinuar i këtyre armëve ishte 440 megaton, që është e barabartë me rreth 150 herë fuqinë e të gjitha bombave të shpërthyera gjatë rrjedhës së Luftës së Dytë Botërore.
Ekipi llogariti se sulmi bërthamor do të çonte vetëm në 770 milionë vdekje direkte – dhe SHBA do të shihte që një e pesta e popullsisë së saj të eliminohej plotësisht.
Ky numër i tmerrshëm i vdekjeve, megjithatë, nuk llogarit rrezikun e një “dimri bërthamor”, një pasojë e hipotezuar që rezulton nga injektimi i grimcave të blozës në atmosferë nga stuhitë e zjarrit të shkaktuara nga shpërthimet atomike.
Kjo blozë, thotë teoria, do të shërbente më pas për të ndihmuar në bllokimin e rrezeve të diellit direkte që të mos arrijnë në Tokë, duke çuar në një episod të rëndë dhe të zgjatur të ftohjes globale.
Ky ftohje, paralajmërojnë ekspertët, mund të çojë në dështim të gjerë të të korrave dhe zi buke, duke kërcënuar të vdiste nga uria këdo që arriti t’i mbijetojë shpërthimit origjinal.
Profesori Toon dhe ekipi i tij parashikuan se djegia e qyteteve dhe pyjeve do të injektonte rreth 180 teragramë blozë në stratosferë – më se e mjaftueshme për të shkaktuar një dimër bërthamor.
Në një studim vijues të botuar në vitin 2019, ekipi vlerësoi lëshimin pak më të vogël të grimcave prej 150 teragramësh blozë pas një lufte bërthamore në një shkallë të ngjashme, duke zbuluar se një gjë e tillë do të bllokonte rreth 30-40 për qind të dritës së diellit të Tokës për të paktën gjashtë muaj.
Ky deficit relativ i energjisë do të rezultonte në temperatura dukshëm më të ftohta që do të vazhdonin për më shumë se një dekadë, me kushtet gjatë Hemisferës Veriore, si pasojë e drejtpërdrejtë e konfliktit, që do të qëndronin shumë nën zero për muaj të tërë.
Për vetëm një shembull, në Iowa – kryeqyteti i misrit të SHBA – temperaturat do të mbeten nën zero për rreth 24 muaj rresht.
Kjo, së bashku me një përgjysmim të niveleve globale të reshjeve për tre-katër vjet, do të bënte që prodhimi global i ushqimit të zvogëlohej me 90 për qind, brenda dy viteve, tre të katërtat e popullsisë globale ka të ngjarë të vdisnin si rezultat i urisë dhe urisë.
Për shumë ekspertë të politikës së jashtme, megjithatë, një konflikt i gjithanshëm që çon në një dimër bërthamor është një skenar më pak i mundshëm sesa një konflikt më i synuar, i luajtur në një shkallë më të vogël, duke përdorur të ashtuquajturat armë atomike taktike.
Sipas Qendrës James Martin nga Studimet e Mospërhapjes në Uashington, DC, këto armatime vlerësohet të përbëjnë rreth 30-40 për qind të rezervave të armëve bërthamore të SHBA-së dhe Rusisë.
Ato përfshijnë armë të lëshuara nga ajri dhe deti me rreze që nuk i kalon rreth 400 milje, dhe raketa me bazë tokësore të afta për të goditur objektivat nga rreth 300 milje larg.
Derisa një konflikt i zvogëluar bërthamor mund të mos jetë i mjaftueshëm për të shkaktuar dimrin bërthamor, ato me siguri do të ishin shkatërruese në një shkallë lokale – të afta për të vrarë miliona, për shembull, nëse përdoren kundër një objektivi të populluar urban.
Dhe kjo është duke supozuar se përdorimi i armëve nukleare taktike nuk do të çonte në një përshkallëzim të shpejtë; Rusia, për shembull, ka pohuar prej kohësh se do ta shihte përdorimin e çdo pajisje bërthamore kundër saj si një prelud për një luftë gjithëpërfshirëse bërthamore.
Pavarësisht, është potenciali i pasojave të tmerrshme globale nga lufta atomike, ai që bëri që presidenti i atëhershëm i SHBA-së Ronald Reagan dhe lideri i Bashkimit Sovjetik Mikhail Gorbachev, të pohojnë në vitin 1985 se “një luftë bërthamore nuk mund të fitohet dhe nuk duhet të luftohet kurrë”.
Kjo ndjenjë u riafirmua nga Rusia dhe SHBA, së bashku me Kinën, Francën dhe Britaninë e Madhe, më 3 janar të këtij viti.
Kombet pohuan se: “Meqë përdorimi bërthamor do të kishte pasoja të gjera, ne pohojmë gjithashtu se armët bërthamore – për aq kohë sa ato vazhdojnë të ekzistojnë – duhet të shërbejnë për qëllime mbrojtëse, të pengojnë agresionin dhe të parandalojnë luftën.”
Megjithatë, që atëherë, Vladimir Putin ka rritur vigjilencën e forcave bërthamore të Rusisë dhe ka thënë se ndërhyrja e NATO-s në luftën Rusi-Ukrainë do të përballet me pasoja “të tilla që nuk i keni parë kurrë në të gjithë historinë tuaj” – një kërcënim i fshehtë që shumë e kanë marrë për t’iu referuar edhe përshkallëzimit bërthamor.
Për hir të jetëve njerëzore, mund të shpresohet vetëm që Rusia të respektojë angazhimin e saj të mëparshëm për të shmangur luftën bërthamore.
Autori Ian Randall, Daily Express