Qasja agresive e Turqisë ndaj politikës së jashtme krijon një krizë të mundshme në pritje të administratës së Bidenit. Erdogani është mbërthyer në kthetrat e presidentit rus, Vladimir Putin, pas blerjes nga Turqia të sistemit ajror të mbrojtjes. Erdogani është në kundërshtim me politikën e jashtme të SHBA-së në Mesdhe, Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut.
Joe Biden muajin e parë si president e kaloi duke bërë telefonata të zakonshme me liderët botërorë. Për presidentin turk, Recep Tayyip Erdogan, telefoni kurrë nuk cingëroi.
Revista e njohur amerikane “Foreign Policy” vlerëson se heshtja amerikane u bë temë kryesore e lajmeve në Ankara, një histori kryesore e lajmeve në Ankara, pavarësisht viteve të mosmarrëveshjeve midis aleatëve të NATO-s, prej konfliktit mbi Sirinë e deri te blerja e sistemit ajror rus të mbrojtjes.
Por intervistat me një mal zyrtarësh, ligjvënësish dhe ekspertësh të tjerë e bëjnë të qartë se heshtja e presidentit amerikan është tregues i një toni më të ashpër amerikan ndaj Turqisë. Ankaraja do të vazhdojë ta ketë shpatullën e ftohtë nëse nuk pastron veprimet e saj – dhe shpejt.
“Marrëdhënia është shumë e sfiduar dhe ne nuk jemi në një pozicion ku mund të mbështetemi te Turqia në të njëjtën mënyrë në të cilën jemi mbështetur ose që ndihemi të sigurt se mund të mbështetemi, si tek aleatët e tjerë të NATO-s”, thotë ligjvënësja Abigail Spanberger, demokrate nga Virginia që shërben në Komitetin e Punëve të Jashtme i Dhomës së Përfaqësuesve.
Pika më e ulët
Megjithatë, shumica bien dakord se ka disa përgjigje të mira për të ndaluar lidhjet së rëni teposhte, edhe pse Sekretari i Shtetit dhe disa nga ndihmësit e tij të lartë i telefonuan homologët e tyre turq, duke i ofruar disa opsione politike për Bidenin përtej vazhdimit të presionit ndaj Erdoganit për të drejtat e njeriut.
“Kjo është pika më e ulët në marrëdhëniet SHBA-Turqi”, thotë Aykan Erdemir, një ish-anëtar i Parlamentit turk, tani pjesë e Fondacionit për Mbrojtjen e Demokracive, me bazë në Washington.
Biden nuk është i huaj për Erdoganin. Si zëvendëspresident i SHBA-së drejtoi marrëdhënien përmes një pike të ulët të atëhershme pas një përpjekjeje për grusht shtet kundër Erdoganit në vitin 2016, për të cilin udhëheqësi turk ka fajësuar në njëfarë mënyre Shtetet e Bashkuara. Por, se si Bideni lundron në fushën e minuar diplomatike të marrëdhënieve SHBA-Turqi si komandant i përgjithshëm, do të jetë një provë kryesore për agjendën e tij gjithëpërfshirëse të politikës së jashtme, duke treguar nëse mund të rregullojë lidhjet me një aleat të vjetër të NATO-s dhe të zbusë prirjet gjithnjë e më autoritare të Erdoganit.
Qasja agresive e Turqisë ndaj politikës së jashtme krijon një krizë të mundshme në pritje të administratës së Bidenit. Erdogani është mbërthyer në kthetrat e presidentit rus, Vladimir Putin, pas blerjes nga Turqia të sistemit ajror të mbrojtjes. Erdogani është në kundërshtim me politikën e jashtme të SHBA-së në Mesdhe, Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut. Turqia mbetet nën sanksionet e SHBA-së për blerjen e sistemit rus, megjithëse ish-zyrtarë dhe ekspertë amerikanë thanë se ndëshkimet nuk janë krijuar për të dëmtuar ekonominë turke.
Kur u ftua për të komentuar në lidhje me këtë çështje, Ambasada turke në Washington tha se Ankaraja u jep “rëndësinë më të madhe” marrëdhënieve me Shtetet e Bashkuara dhe do të punojë për të forcuar lidhjet me administratën e Bidenit.
“Deri më tani, administrata e Bidenit duket se po kërkon për një qasje të ekuilibruar – por duket se nuk dëshiron të lejojë që sjellja problematike e Turqisë të mbetet e pakontrolluar”, vlerëson revista “Foreign Policy”.
Turqia ofroi paqe me ministrin e Mbrojtjes, Hulusi Akar, që solli ndërmend një model që do të lejonte Turqinë të ruante S-400 në det të hapur – shfaqja e parë e dukshme e mirëbesimit nga ana e Ankarasë.
Përkrahja në rënie
Në njëfarë mase kjo reflekton ndjeshmërinë politike në rritje të Erdoganit, e cila përkeqësohet vetëm nga sanksionet e SHBA-së. Ekonomia turke, e cila përballoi krizën e COVID-19 gjatë vitit 2020 falë një vale të madhe huazimesh shtetërore, si pasojë vuan nga inflacioni i lartë, një monedhë e zhytur dhe nga rritja e vendeve të punës. Partia e Drejtësisë dhe Zhvillimit e Erdoganit, e cila përballet me një fushatë rizgjedhjeje më 2023, u mund në zgjedhjet lokale në Stamboll dy vjet më parë, duke vënë në pah dobësinë e tij politike në disa pjesë të vendit – domethënë vetëm nëse lejon zgjedhje të lira dhe të ndershme.
“Nëse do të kishte zgjedhje tani ai nuk do të fitonte”, tha Soner Cagaptay, drejtor i Programit të Kërkimeve Turke në Institutin e Washingtonit për Politikën e Lindjes së Afërt. “Dhe nëse ai vendos të tërheqë një Trump, nuk ka asnjë mënyrë pas asaj që ndodhi në SHBA që Biden të duket në anën tjetër”, duke iu referuar pretendimeve të pabaza të ish-presidentit Donald Trump për manipulim të votave në zgjedhjet presidenciale të vitit 2020.
Në një rast, në fund të tetorit 2020, Departamenti i Shtetit përgatiti një deklaratë të zakonshme për të uruar Ditën e Republikës së Turqisë, një festë e madhe kombëtare, por zyra e Pompeot parandaloi që deklarata të dilte në dritë, sipas disa zyrtarëve të njohur me këtë çështje. Departamenti i Shtetit nuk pranoi të komentonte.
E njëjta gjë vlen edhe për ushtrinë, thonë ekspertë dhe ish zyrtarë të tjerë, veçanërisht pasi Qeveria e Erdoganit akuzoi shumë prej institucioneve ushtarake të Turqisë që kishin lidhje të ngushta me homologët e SHBA-së dhe NATO-s për të marrë pjesë në përpjekjen e grusht shtetit të vitit 2016.
“Dhjetëra oficerë turq, përfshirë ata të vendosur në një komandë të NATO-s në Virginia, kanë kërkuar azil në Shtetet e Bashkuara në vitet e fundit pasi janë përballur me akuza të tilla, të cilat ata këmbëngulin se janë të pavërteta. Mbështetja ushtarake amerikane për grupet kurde që luftojnë Shtetin Islamik në Siri e acaroi edhe më tej marrëdhënien institucionale mes SHBA-së dhe Turqisë”, vlerëson revista e njohur amerikane.
Presion i madh
Presioni më e ashpër i Washingtonit ndaj Ankarasë, i ilustruar nga Trumpi që autorizoi sanksionet ndaj blerjes së sistemit rus S-400 pas më shumë se një viti diskutimesh, mund të jetë forcuar edhe më tej me administratën e re. I pyetur për të identifikuar se kush në administratën e ardhshme mund të ketë pikëpamje pro-Turqisë, ish-zyrtari i lartë nuk mundi të përmendte një emër të vetëm të ri që cilësohet si simpatizant i Ankarasë.
Por mosbesimi shkon në të dy kahet. Erdogan ka sulmuar vazhdimisht Perëndimin për mbështetjen e grupeve të armatosura kurde në Siri. Opinioni publik turk u është vërsulur vazhdimisht NATO-s dhe SHBA-së si aleate, i nxitur pjesërisht nga pretendimet e pabazuara të Erdoganit se Shtetet e Bashkuara luajtën një rol në nxitjen e përpjekjes së grushtit të shtetit kundër tij.
Disa ekspertë turq tregojnë për gabime të tjera të SHBA-së që përkeqësuan tensionet nga këndvështrimi i Turqisë: mosmarrëveshjet rreth tërheqjes së NATO-s nga disa sisteme të mbrojtjes raketore Patriot kur tensionet Turqi-Rusi u rritën në 2015, politikat e SHBA-së mbi luftën civile siriane dhe vazhdoi mbështetjen e SHBA-së për grupet kurde që luftuan Shtetin Islamik – grupe që Turqia i etiketoi organizata terroriste.
“Çfarë lloj aleance e NATO-s është kjo? Çështja e aleancës nuk është mbështetja e refugjatëve. Çështja e saj është diçka tjetër. Ata ende veprojnë me terroristët. Nga ana tjetër, ne e mbajmë luftën tonë kundër terrorizmit dhe terroristëve kudo dhe do të vazhdojmë ta bëjmë këtë”, kishte thënë Erdogani në një fjalim në muajin shkurt.
“Ne i hapim zemrat tona për sa kohë që miqtë veprojnë si miq. Përndryshe, ne do të bëjmë gjithçka që kemi bërë deri më tani”, kishte shtuar ai.
Në udhëkryq
Pavarësisht ftohtësisë, sidoqoftë, shumica e ekspertëve thonë se marrëdhënia nuk do të prishet. Për Perëndimin është akoma – siç ishte pothuajse 70 vjet më parë kur Turqia u bashkua me NATO-n – një çështje e gjeopolitikës: Turqia është shumë e rëndësishme gjeografikisht dhe shumë kritike për qëndrimin e forcës amerikane në Lindjen e Mesme. Edhe zyrtarët amerikanë dhe evropianë që kritikojnë për veprimet e Turqisë në NATO kurrë nuk shkojnë aq larg sa të pyesin seriozisht nëse Turqia i përket aleancës.
“Për Ankaranë, është çështje sigurie dhe ekonomike. Ekonomia e Turqisë ka nevojë për lidhje me tregjet perëndimore dhe investimet, dhe pavarësisht shpërthimit të tensioneve, Erdogani nuk është i gatshëm të braktisë lidhjet e tij të thella me Perëndimin për rivalët autokratikë në Moskë ose Pekin”, shkruan “Foreign Policy”.
Disa ekspertë besojnë se pragmatizmi i Erdoganit tek e fundit do të tejkalojë platformën e tij antiperëndimore.
“Erdogani, si kurrë më parë pragmatist, me të vërtetë nuk ka shumë opsione të tjera sesa të ketë një marrëdhënie pune me Shtetet e Bashkuara”, thotë Tahiroglu.
“Turqia nuk është e pavarur nga energjia, ekonomia e saj nuk po lulëzon, as ushtarakisht nuk po bëhet më e pavarur, por i gjithë kompleksi industrial i saj i suksesshëm ushtarak është ende shumë i varur nga licencat e SHBA-së”, shton ai.
“Ka nevojë për marrëdhënie të mira me BE-në dhe Shtetet e Bashkuara”, thotë shkurt Tahiroglu.
I përfshirë midis tiradave antiperëndimore, Erdogan ka dërguar disa përpjekje diplomatike më të ngrohta në Washington.
“Si Turqi ne besojmë se interesat tona të përbashkëta me Shtetet e Bashkuara i tejkalojnë shumë ndryshimet në mendime”, tha Erdogani më 20 shkurt.
“Turqia do të vazhdojë të bëjë pjesën e saj në një mënyrë të denjë për lidhjet e partneritetit aleat dhe strategjik midis dy vendeve”, shtoi ai teksa vuri në dukje se lidhjet me Washingtonin janë “testuar seriozisht”.
Erdogan gjithashtu zbuloi një pako reformash të martën që synon të parandalojë kritikat e prapambetjes demokratike të vendit. Por edhe ata që janë në Washington e të lodhur nga Erdogani nuk e marrin marrëdhënien si të mirëqenë dhe thonë se duhet të ketë mënyra që të dy vendet të punojnë së bashku, që të mos kthehet Ankaraja përfundimisht drejt Moskës ose Pekinit.
“Ne duhet të tregojmë linja reale të qarta, por gjithashtu duhet të sigurojmë që ka një rrugë për Turqinë për të rivendosur marrëdhëniet me ne dhe me pjesën tjetër të aleatëve tanë të NATO-s”, thotë Spanberger.
“Sigurisht, ne nuk duam që turqit të kthehen drejt Rusisë në një shkallë më të lartë. Ne nuk duam që ajo marrëdhënie të bëhet më e fortë”.