INTERVISTË ME MARIO VARGAS LOSËN
NJË POPULL QË NUK LEXON, MANIPULOHET SHUMË LEHTË
( Miku i shqiptarëve dhe mbrojtësi i flaktë i çështjes së Kosovës, zbraz shpirtin në një rrëfim të sinqertë për shkrimet, idealet komuniste dhe gjeneratën e shkrimtarëve të tretur latino-amerikanë )
Mario Vargas Llosa jeton pas mureve të larta në një lagje pasanikësh në veri të Madridit. Fqinj të tij janë ambasadorët e Kuvajtit, Algjerisë dhe Venezuelës. Hapet një portë e rëndë, një roje hap derën e vilës së madhe dhe na prin drejt bibliotekës. Në dysheme një qilim persian, në dritare perde të gjelbra kadifeje, në tavolinën e divanit një arkë druri me puro. Mbi oxhak qëndron e varur një pikturë në vaj, e cila paraqet partneren e Vargas Llosas, Isabel Preysler, e cila rrjedh nga Filipinet dhe quhet “la perla de Manila”. Ajo është ish-gruaja e Julio Iglesias, Enrique Iglesias është djali i saj. Peruani Mario Vargas Llosa (83) është njëri nga shkrimtarët më rëndësishëm të gjallë, ndër veprat më të njohura të tij janë “Shtëpia e gjelbër”, “Tezja Julia dhe shkrimtari” dhe “Festa e cjapit”; më 2010 mori çmimin Nobel për Letërsi. Libri i tij më i ri “Thirrja e hordhive” është një autobiografi intelektuale e tij.
Das Magazin: Zoti Vargas Llosa, njëherë keni thënë se nëse nuk do të mund të shkruani, do t’ia shkrepnit vetes një plumb në kokë.
Llosa: Kjo është e vërteta e plotë. Nëse nuk do të mund të shkruaja, moti do e kisha vrarë veten.
Das Magazin: Shkruani ende me të njëjtin pasion?
losa: Gjithmonë. Të shkruash është mënyrë e jetës. Jeta ime sillet rreth punës sime si shkrimtar. Hulumtoj shumë, përherë – jo patjetër për të pasqyruar të vërtetën historike, këtu i lejoj vetes shumë liri, por që të kem mundësi të identifikohem me epokën dhe me karakteret.
Das Magazin: Philipp Roth ka thënë se në moshë të shtyrë s’kishte për çfarë të shkruante më…
Losa:Unë jam ndryshe. Do të vdisja nëse nuk do të mund të jetësoja së paku një të dhjetën e projekteve letrare që i kam në kokë. Këto janë edhe së paku dhjetë libra.
Das Magazin: Ju jeni i mbijetuari i fundit i gjeneratës së shkrimtarëve të mëdhenj latinoamerikanë.
Losa: Po, gjenerata “Boom”?
Das Magazin: Gabriel García Márquez nga Kolumbia, José Donoso nga Kili, Julio Cortázar nga Argjentina, Carlos Fuentes nga Meksika.
Losa: Është një privilegj të jesh i mbijetuari i fundit, por ashtu është. Shumë miq kanë vdekur.
Das Magazin: Ju mungojnë?
Losa: Le të themi kështu: ishte një kohë e bukur, një epokë, kur Europa, SHBA-të, madje mbarë bota zbuloi letërsinë e Amerikës Latine. Në të vërtetë ajo ka ekzistuar qëmoti, por ka qenë e mbyllur. Nuk e braktiste Amerikën Latine. Befas, nga fundi i viteve ’50, fillimi i viteve ’60, ndodhi zbulimi i letërsisë latinoamerikane. Edhe Amerika Latine filloi t’i rizbulojë dhe lexojë autorët e vet si për shembull Jorge Borges.
Das Magazun: Çfarë mendoni kur thoni: Amerika Latine filloi t’i lexojë autorët e vet?
Losa; Zbuluam se kemi një identitet të përbashkët latinoamerikan. Kur jetoja në Peru, nuk njihja asnjë autor në Kolumbi, Ekuador, Kili, përveç ndoshta Pablo Nerudës. Nuk kishim haber se çka domethënë të jesh latinoamerikan. Për herë të parë jam ndier i tillë kur jetoja në Paris. Atje fillova të lexojë letërsi latinoamerikane. Ishte inspiruese të shohësh: ne që rrjedhim nga Meksika, Argjentina, Peruja kemi rrënjët e ngjashme.
Das Magazin: Por juve nuk ju mungon Gabriel García Márquez?
Losa: Miqësia jonë mori fund për shkak të mospajtimeve politike. Aty filluan ndarjet, grindjet. Por e vërteta është kjo: ka ekzistuar përherë një miqësi që i mbijetonte këto mospajtime politike.
Das Magazin: Cilët janë zërat e rinj të letërsisë së Amerikës Latine?
Losa: Për shembull peruani Alonso Cueto. Ai është autori shumë interesant, por edhe reprezentativ, sepse ai, si shumë shkrimtarë latinoamerikanë, nuk është më provincial. Të rinjtë nuk kufizohen më në vendin e tyre. Kjo i ka sjellë letërsisë latinoamerikane një horizont shumë më ndërkombëtar. Kjo është e kundërta me jetën politike, e cila ka mbetur e kufizuar siç ka qenë gjithmonë.
Das Magazin: Çfarë po lexoni momentalisht?
Losa: I lexoj klasikët, vazhdimisht. Në moshën time të shtyrë i lexoj ata që më kanë iluminuar: Flaubert, Faulkner, madje edhe Sartre, prej të cilit jam distancuar, por ka ekzistuar një kohë kur Sartre kishte shumë ndikim ndaj meje. Sot kemi qasje ndaj shumë shkrimtarëve interesantë, në të gjitha vendet, atëherë nuk e kemi pasur këtë mundësi. Numri i shkrimtarëve të rinj është shumëfishuar, andaj është e vështirë t’i përcjellim të gjithë.
Das Magazin: Sartre ka thënë se shkrimtari mund të ndikojë ndaj historisë. A ia keni arritur ju?
Losa: Kjo është vështirë të matet. Por besoj se letërsia ndikon ndaj njerëzve dhe ka impakt politik. Pa dyshim.
Das Magazin: Edhe sot?
Losa: Për këtë jam i bindur. Por në jetën moderne kjo është më e vështirë. Letërsia është bërë dytësore – muzika, filmi, interneti kanë ndikim më të madh. Letërsia është shtyrë në qoshe. Për fat të keq sot idetë janë më pak të rëndësishme se pamjet. Ne kemi një kulturë të ekranit.
Das Magazin: A është kjo mirë apo keq?
Losa: Një shoqëri e lexuesve është më e lirë dhe më kritike. Efekti i letërsisë është t’i bëjë njerëzit krijesa kritike. Një popull që nuk lexon manipulohet shumë më lehtë. Lexuesit e mirë janë rebelë, në kuptimin politik, fetar, seksual. Letërsia nuk është vetëm argëtim. E qartë, të lexosh Shakespeare është zbavitëse, Cervantes, Goethe, Thomas Mann, të mrekullueshëm. Por përtej kënaqësisë ne përfitojmë më shumë: idenë se krahas jetës sonë ka edhe jetë të tjera, të cilat janë më intensive, më të begatshme. Kjo krijon brenda nesh një lloj rebelizmi ndaj realitetit.
Das Magazin: Paskeni një dhomë madhështore të punës. A keni rregulluar vetë?
Losa: Jo. Kjo është vështirë të shpjegohet… Është dhoma ime e punës, por i takonte ish-burrit të gruas sime. Ai ka qenë ministër i ekonomisë nën kryeministrin Felipe González. Krejt këto libra janë të tij. Ai ka qenë intelektual. Këtu keni një mur të tërë me libra për astronominë, atje për matematikën, atje përpara ciceronë turistikë – dhe një mur i tërë mbi Egjiptin e lashtë.
Das Magazin: Jeni 83-vjeçar. E kujtoni shpesh të shkuarën?
Losa: Disa epoka të caktuara dhe ngjarje i kujtoj me nostalgji, por nuk jetoj në të kaluarën, fare dhe aspak. E dua shumë të tashmen, shpesh me mendime futem në të ardhmen. Hombre, mosha i bën njerëzit më të mençur, mëson të dallosh çka është e rëndësishme dhe çka jo, çka është e thellë dhe çka është sipërfaqësore. Ky është thesari i neve pleqve.
Das Magazin: Cili është suksesi juaj më i madh si shkrimtar?
Losa: Që unë shkruaj. E kam zgjedhur këtë profesion kur ka qenë shumë vështirë. Atëbotë kush kishte vokacion letrar, dëbohej diku në periferi të shoqërisë. Ishte e pashpresë të jetoje nga të shkruarit. As që mund të merrej me mend. Babai im u alarmua tej mase kur zbuloi se po shkruaja poezi.
Das Magazin: Babai juaj ju ka rrahur. Dhe ju ka dërguar në Akademinë Ushtarake për t’ua flakur tej dëshirën për të shkruar. Ky është materiali i romanit tuaj të parë.
Losa: Atij ia merrte mendja se shkrimi është bileta e sigurt drejt dështimit. Të mos fitosh kurrë para, të bësh jetë bohemi – kështu e shihte babai im jetën e shkrimtarit. Sot të rinjtë që duan të shkruajnë e kanë shumë më lehtë. Në kohën time të shkruarit ka qenë diçka për avokatë, arsimtarë apo profesorë gjatë ditës së diele. Askush nuk ia kushtonte jetën e tij shkrimit.
Das Magazin: Ç’rëndësi ka për ju çmimi Nobel?
Losa: Hombre, çmimi Nobel është lotari. Disa që e kanë fituar, e kanë merituar. Të tjerët që e kanë merituar, nuk e kanë marrë.
Das Magazin: A keni pësuar humbje gjatë jetës suaj?
Losa: Gjithsesi, shumë dështime, shumë gabime, shumë humbje. Njeriu nuk i kujton me qejf dështimet, është më e shëndetshme të mos i hapësh plagët e vjetra. Por unë kam bërë shumë gabime. Disa jam përpjekur t’i korrigjojë, të tjerat jam përpjekur t’i harrojë.
Das Magazin: Nuk dëshironi të përmendni asnjë?
Losa: Hombre, kam qenë komunist. Një gabim trashanik, një rrugë e gabuar! Në të vërtetë kam qenë anëtar i partisë vetëm një vit, sepse stalinizmi ka qenë aq sektar, aq fanatik, saqë e kam duruar vetëm një vit. Por shumë gjatë kam menduar se për njerëzimin marksizmi, komunizmi radikal, do të ishte rrugëdalje nga të gjitha padrejtësitë.
Das Magazin: Cili ka qenë më konkretisht gabimi juaj?
Losa: Që kam besuar në komunizëm. Që ky ka qenë gabim i madh, kjo shihet në dështimin total të shoqërive komuniste.
Libri im më i ri – “Thirrja e hordhive” – është gjithsesi autobiografik. Bën fjalë për atë se si e kam zbuluar demokracinë, liberalizmin në bazë të përvojave shumë konkrete dhe autorëve të rëndësishëm, nga Adam Smith, Karl Popper e deri te Friedrich August von Hayek. Ka qenë një proces personal: dalje nga kolektivizmi në një shoqëri të lirë, demokratike, në shtetin ku sundon ligji. Koha na dha të drejtë: shpërbërja e Bashkimit Sovjetik, zhvillimi i Kinës në shtet kapitalist, ndonëse ka mbetur diktaturë. Shiko çfarë po ndodhë në Venezuelë. Sa tragjike, sa e dhimbshme. Një vend aq i pasur – dhe gjithçka e rrënuar.
Das Magazin: Çfarë u kujtohet nga takimi me Fidel Castron?
Losa: Kam zhvilluar vetëm një bisedë të gjatë me Castron. Si gjithë gjenerata ime edhe unë kam pasur entuziazëm të madh për komunizmin kuban, ai më dukej si përjetim transcendal. Deri kur pësoi kolaps.
Das Magazin: Si erdhi deri aty?
Losa: Shkaktar ishte rasti Padilla. Heberto Padilla ishte poet, i cili la poezinë për t’iu bashkuar revolucionit. U bë ministër, ishte krejtësisht i ndershëm. Pastaj u bë i padëshirueshëm, vetëm për shkak se e kritikoi pak politikën ndaj kulturës, nuk e kritikoi revolucionin. Por Castro e futi në hapsanë dhe e akuzoi se punonte për CIA. Çfarë marrëzie. Ne protestuam.
Protestuan shumë intelektualë të majtë. Susan Sontag, Julio Cortázar, Carlos Fuentes, Hans Magnus Enzensberger.
Llosa: Ishte një thyerje e madhe. Deri atëherë intelektualët e botës kishin përkrahur Kubën. Ata në Kubë shihnin një komunizëm demokratik. Shumë prej nesh u desh ta pranonim se kjo nuk ishte e vërtetë.
Das Magazin: A ishte kjo kthesa intelektuale në jetën tuaj?
Losa: Po, ishte kthesë. Por edhe më herët kishte indikacione. Kur në Kubë krijuan UMAP-in, Unidades Militares de Ayuda a la Producción. Në të vërtetë bëhej fjalë për kampe përqendrimi, ku mbaheshin kundërrevolucionarë, kriminelë dhe homoseksualë. Kam njohur shumë homoseksualë, revolucionarë, poetë, piktorë, valltarë, grupin El Puente. Vuanin shumë, futeshin në kampe, disa vranë veten.
Das Magazin: Si është gjendja e botës në vitin 2019?
Dua ta citoj Popperin. Më 1994, pak muaj para vdekjes, ai erdhi në Spanjë. Në një konferencë për shtyp gazetarët thanë: bota i ka punët keq. Ai tha: po, bota i ka punët keq, ka dhunë, shumë varfëri, mijëra probleme. Por përherë kur besoni se bota i ka punët keq, mendoni se kurrë gjatë historisë së njerëzimit nuk kemi qenë më mirë. Kurrë. Kjo duhet të na inkurajojë. Përgjigjja e tij është absolutisht e saktë.