Ish-këshilltari për Marrëdhënie me Jashtë i angazhuar nga Qeveria e Kosovës David Phillips, ka thënë se rezultati i dialogut mes Kosovës dhe Serbisë do të jetë njohja reciproke. Mirëpo, sipas tij, rruga përpara është e pasigurt.
Drejtori i Programit për Ndërtimin e Paqes dhe të Drejtat e Njeriut në Institutin e Studimit të të Drejtave të Njeriut në Universitetin Columbia, ka thënë se Serbia duhet të pranojë Kosovën dhe se ajo kurrë do t’i bashkohet më asaj.
Eksperti amerikan ka theksuar se Serbia po luan një lojë të gjatë, duke shpresuar se bashkësia ndërkombëtare do të lodhet nga Kosova dhe do të shkëputet. Mirëpo, kjo sipas tij, nuk do të ndodhë.
Phillips tha se marrëveshja për formimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, e nxitur nga ish-presidenti Hashim Thaçi, duhet të anulohet.
Ai ka kritikuar Bashkimin Evropian për mungesë të kredibilitetit të ndërmjetës në procesin e dialogut Kosovë-Serbi.
Phillips ka përmendur edhe çështjen e liberalizimit të vizave, duke thënë se derisa BE-ja të përmbushë angazhimin e saj për këtë temë, asaj i mungon besueshmëria si ndërmjetës.
Ai ka kërkuar që dialogut t’i caktohet një afat, në mënyrë që të përshpejtohet rezultati.
Sipas tij, Kosova nuk duhet t’i bojkotojë bisedimet, por duhet të punojë me Uashingtonin për të përcaktuar kushtet për pjesëmarrjen e saj më tej.
Shkrimi i plotë i Phillips:
“Politika e jashtme e Kosovës – një qasje proaktive”
Tema e konferencës – “Një qasje pro-aktive”- kërkon analiza kritike të dialogut Kosovë-Serbi, duke informuar një qasje nga Qeveria e Kosovës (QK) dhe rolin e bashkësisë ndërkombëtare, veçanërisht bashkëpunimin midis Kosovës dhe Shteteve të Bashkuara Shteteve. Martti Ahtisaari, fituesi i Çmimit Nobel për Paqen 2008 dhe i dërguari special i OKB -së, më tha se ai kurrë nuk ndërmori një negociatë pa e ditur rezultatin. Rezultati i dialogut Kosovë-Serbi me siguri do të jetë njohja reciproke. Sidoqoftë, rruga përpara është e pasigurt.
Qëllimet e dialogut duhet të përcaktohen qartë: forcimi i pavarësisë, sovranitetit dhe integritetit territorial të Kosovës. Serbia duhet të pranojë se e humbi Kosovën, si rezultat i krimeve të Millosheviqit. Kosova është njohur nga më shumë se 110 vende. Ajo kurrë nuk do t’i bashkohet Serbisë.
Serbia po luan një lojë të gjatë, duke shpresuar se bashkësia ndërkombëtare do të lodhet nga Kosova dhe do të shkëputet. Presidenti Aleksandar Vuçiq dëshiron që shqiptarët e Kosovës të dorëzojnë pavarësinë e Kosovës dhe t’i premtojnë Serbisë besnikëri. Ky mendim dëshirë është deluzional. Nuk do të ndodhë kurrë.
Tridhjetë e tre marrëveshje janë arritur që kur filloi dialogu Kosovë-Serbi në vitin 2011. Marrëveshjet e mëparshme fokusohen në masat e ndërtimit të besimit të tilla si diplomat, kodet e zonave dhe targat. Megjithatë, Serbia e ka gurëzuar zbatimin e marrëveshjeve ekzistuese. Serbia duhet të përmbushë angazhimet e saj. BE -ja duhet të bëjë një rishikim të zbatimit të 33 marrëveshjeve ekzistuese, të përcaktojë statusin e tyre dhe të caktojë përgjegjësinë për pengimin.
Zbatimi i këtyre marrëveshjeve do të krijojë vrull drejt adresimit të çështjeve thelbësore. Ndërkohë, Qeveria e Kosovës duhet të fokusohet në shtetndërtimin dhe zhvillimin ekonomik në mënyrë që të plotësojë nevojat e qytetarëve të saj dhe të marrë mbështetje më të madhe nga bashkësia ndërkombëtare.
Negociatat nuk mund të injorojnë çështje emocionale siç është fati i personave të zhdukur. Më shumë se 1,600 shqiptarë të Kosovës u zhdukën gjatë luftës. Unë intervistova një nënë në Gjakovë, e cila mbajti zi për zhdukjen e djalit të saj. Serbia duhet të pranojë krimet që ka kryer, të ofrojë llogari për personat e zhdukur dhe të sigurojë mbetjet mortore në mënyrë që trupat të varrosen siç duhet. Një fond kompensimi gjithashtu duhet të merret parasysh.
Serbia kërkon zbatimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe (ASK), e cila u miratua në vitin 2015 nga dy të tretat e Kuvendit të Kosovës me nxitjen e Presidentit Hashim Thaçi. ASK tani është bërë një pikë ndezjeje për polemika. Kosova tashmë ka masa të fuqishme për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të pakicave, të vendosura nga parimet e Ahtisaarit dhe të mishëruara në kushtetutën e Kosovës. Marrëveshja e ASK, të cilën Qeveria e Kosovës e konsideron si një fjalë kod për fragmentimin dhe mosfunksionimin, duhet të anulohet.
Arkitektura për dialogun Kosovë-Serbi ka nevojë për përmirësim. BE-së i mungon kredibiliteti si ndërmjetës. Pesë shtete anëtare të BE -së refuzojnë të njohin Kosovën, përfshirë Sllovakinë, vendlindjen e Miroslav Lajçak të BE -së. Josep Borrell, Përfaqësuesi i Lartë i BE -së, është nga Spanja, e cila gjithashtu refuzon të njohë Kosovën.
BE -ja u zotua për liberalizimin e vizave për Kosovën sapo të zgjidhte çështjet kufitare me Malin e Zi. Vite më vonë, liberalizimi i vizave ende nuk është zbatuar. Derisa BE-ja të përmbushë angazhimin e saj për liberalizimin e vizave, asaj i mungon besueshmëria si ndërmjetës.
Arkitektura e ndërmjetësimit është e gabuar. Presidenti Joe Biden beson fuqishëm në bashkëpunimin trans-atlantik. Multilateralizmi kërkon lidershipin amerikan; nuk është një justifikim për mosveprim. Për të ngritur nivelin e pjesëmarrjes së SHBA dhe për të sinjalizuar seriozitetin e angazhimit të Uashingtonit, unë kam bërë thirrje për caktimin e një të Dërguari Special të Presidentit të SHBA në Dialogun Kosovë-Serbi.
Dialogu nuk mund të jetë i hapur. Duhet një afat. Kur senatori Gorge Mitchell negocioi Marrëveshjen e së Premtes së Mirë midis Britanisë dhe Irlandës Veriore, ai u tha palëve se ishte duke u larguar në mesnatë dhe ata duhej të kishin një marrëveshje deri atëherë. Përcaktimi i një afati përqendron mendjen dhe mund të përshpejtojë një rezultat.
Vitet u humbën duke diskutuar rregullimet e kufirit. Shkëmbimi i territoreve ishte gjithmonë një ide e keqe, dhe akoma është.
Sipas kryeministrit Albin Kurti, Qeveria e Kosovës i jep përparësi punësimit, drejtësisë dhe pandemisë COVID-19. Ai pyet pse Kosova duhet të negociojë me Serbinë kur ajo tashmë ka arritur pavarësinë.
Negociatat e pafundme po çmendin. Por, Kosova nuk duhet t’i bojkotojë ato. Duhet të punojë me Uashingtonin për të përcaktuar kushtet për pjesëmarrjen e saj më tej.
Për të negociuar nga pozita e fuqisë, Kosova duhet të ndërmarrë hapa për të rritur demokracinë e saj duke forcuar sundimin e ligjit. Kosovës i duhet një plan zhvillimor ekonomik i bazuar në prodhim dhe agroindustri. Ekonomia e saj nuk mund të lulëzojë me ndihmën e huaj ose remitancat. Për të përparuar, Kosova duhet të përqendrohet në një ekonomi të teknologjisë së lartë dhe integrim ekonomik rajonal. Ajo duhet të zhvillojë partnerë të rinj ekonomikë, duke zgjeruar marrëveshjen për njohjen reciproke me Izraelin dhe duke zgjeruar bashkëpunimin ekonomik. Për të ndihmuar në adresimin e ngrohjes globale, Kosova duhet të heqë qymyrin dhe të zhvillojë alternativa të energjisë së pastër.
Është koha që Kosova të lëvizë nga e kaluara e saj. UÇK -ja luajti një rol kritik dhe të nderuar duke e çliruar Kosovën nga tirania e Serbisë. Më shumë se dy dekada pas ndërhyrjes së NATO-s, epoka e udhëheqjes politike të UÇK-së së pasluftës po përfundon. Është koha që një brez i ri i kosovarëve të marrë role më të spikatura.
Përgjegjshmëria është kritike për të adresuar të kaluarën – dhe për të ecur përpara. Dhomat e Specializuara të Kosovës dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar mund të jenë një instrument efektiv i llogaridhënies. Megjithatë, nuk duhet të përqendrohet ekskluzivisht tek shqiptarët e Kosovës. Për besueshmëri, Gjykata Speciale gjithashtu duhet të trajtojë krimet e kryera nga serbët.
Korrupsioni ka një efekt gërryes në zhvillimin demokratik. Asnjë shqiptar i Kosovës nuk ka të drejtë të pasurohet personalisht për sakrificat e bëra nga shoqëria në tërësi. Siç kemi parë nga ngjarjet e fundit në Shqipëri, askush nuk mund t’i shpëtojë shqyrtimit kur bëhet fjalë për korrupsionin.
Konflikti Kosovë-Serbi shpesh quhet nyjë gordiane. Sidoqoftë, Martti Ahtisaari beson se asnjë problem nuk është i pazgjidhshëm. Edhe problemi më i vështirë mund të zgjidhet me kreativitet dhe durim.
Kosova është ende në tranzicion, duke konsoliduar demokracinë e saj pas dekadave të pushtimit. Njohja reciproke me Serbinë do të nxjerrë në pah potencialin e Kosovës, duke rritur përfitimet si për Kosovën ashtu edhe për Serbinë, si dhe rajonin.