Drejtori i shkollës fillore “Zenel Hajdini” në Preshevë, Shukri Ymeri, thotë se është koha e fundit që Ministria e Arsimit të Serbisë të fillojë të merret me çështjen e teksteve shkollore në gjuhën shqipe. Kështu ai e komenton marrëveshjen për tekstet në gjuhën shqipe, të arritur në mes të nëntorit ndërmjet përfaqësuesve të Ministrisë së Arsimit dhe atyre të Këshillit Kombëtar Shqiptar.
Problemi me tekstet në gjuhën amtare për pakicën kombëtare shqiptare në Serbi është tash e disa dekada. Problemi lindi pas përfundimit të konfliktit në Kosovë në vitin 1999, kur shkollat në gjuhën shqipe në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë – tri komuna në jug të Serbisë të banuara me shumicë shqiptare – mbetën pa i pranuar tekstet shkollore nga Instituti i Teksteve të Prishtinës, për shkak të ndërprerjes së komunikimit me institucionet.
Ymeri, i cili për një dekadë është në pozitën e drejtorit, thotë se kolegët e tij ia dalin në mënyra të ndryshme që t’ua bartin njohuritë nxënësve.
“Është shumë e vështirë për mësimdhënësit. Ata kryesisht përkthejnë në gjuhën shqipe nga librat në gjuhën serbe ose bëjnë skripte, të cilat i kopjojnë nxënësit dhe kështu ia dalim ne”, sqaron Ymeri për Radion Evropa e Lirë.
Më 16 nëntor, zëvendëskryeministri i parë i Serbisë dhe ministri i Arsimit, Shkencës dhe Zhvillimit Teknologjik, Branko Ruzhiq, tha për agjencinë Fonet se çështja e teksteve në gjuhën shqipe është zgjidhur përmes bisedimeve me përfaqësuesit e Këshillit Kombëtar Shqiptar.
Atë ditë, Ruziq pati një takim të përbashkët në Bujanoc me ambasadorin e Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), Jan Braathu, ministren e të Drejtave të Njeriut, Gordana Çomiq dhe kryetarin e Këshillit Kombëtar Shqiptar, Ragmi Mustafi.
Radio Evropa e Lirë i është drejtuar Ministrisë së Arsimit të Serbisë me pyetje lidhur me detajet e kësaj marrëveshjeje, por deri në publikimin e këtij teksti, kjo ministri nuk është përgjigjur.
Ministrja e të Drejtave të Njeriut, Pakicave dhe Dialogut Social, Gordana Çomiq, tha më 18 nëntor se në një takim me përfaqësues të Këshillit Kombëtar Shqiptar dhe të Ministrisë së Arsimit u arrit pajtimi që të vendoset bashkëpunimi me Institutin për Vlerësimin e Cilësisë së Arsimit dhe Edukimit që të përshpejtohen procedurat për miratimin e teksteve shkollore për shkollat fillore dhe të mesme në gjuhën shqipe.
Instituti për Vlerësimin e Cilësisë së Arsimit dhe Edukimit është institucion publik, i cili merret me vlerësimin e arsimit dhe edukimit dhe jep rekomandime për ngritjen dhe sigurimin e sistemit të cilësisë së arsimit dhe edukimit.
“Është arritur marrëveshja që kjo (miratimi i teksteve) të bëhet deri në muajin prill të vitit të ardhshëm, kur të publikohet katalogu i teksteve, në mënyrë që ato të jenë gati për nxënësit e gjeneratës së ardhshme”, tha Çomiq.
Çfarë thonë në Këshillin Kombëtar Shqiptar?
Ragmi Mustafi, kryetar i Këshillit Kombëtar Shqiptar, konfirmoi për Radion Evropa e Lirë se është arritur marrëveshja.
Siç thotë ai, është arritur marrëveshja për 12 komplete të teksteve dhe për shtatë tekste të veçanta, për lëndë të ndryshme, të botuesit Albas nga Shqipëria.
Sipas tij, në vitin 2019, Këshilli Kombëtar Shqiptar kishte propozuar një mekanizëm për sigurimin e teksteve nga Shqipëria, bazuar në nenin 5 të Ligjit të Serbisë për tekstet shkollore, i cili jep mundësinë e përdorimit të një teksti shkollor në gjuhën dhe shkrimin e një pakice kombëtare të botuar në një shtet të huaj, në qoftë se miratohet nga autoritetet.
Në bazë të kësaj, për këtë vit shkollor janë siguruar tekstet për klasën e parë, të dytë, të tretë, si dhe për klasën e pestë, të gjashtë dhe të shtatë të shkollës fillore, sqaron Mustafi.
“Ky vit ka qenë ndër më të suksesshmit për sa i përket sigurimit të teksteve në dy dekadat e fundit, dhe në vitin e ardhshëm mendoj se do ta mbyllim ciklin e teksteve shkollore për shkollat fillore, pra do të ofrojmë së paku një tekst për çdo lëndë”, thotë Mustafi.
Ai shton se e gjithë puna administrative mund të përfundojë deri në momentin kur katalogu i ardhshëm i teksteve shkollore nga Ministria e Arsimit të Serbisë të publikohet në fillim të vitit 2022.
“Afërsisht kjo mund të ndodhë në muajin shkurt, kur dalin këto katalogë, të cilët përgatiten gjatë muajit janar”, thotë Mustafi.
Shukri Ymeri, drejtor i shkollës fillore në Preshevë, thotë se gjatë punës së tij në arsim, kanë qenë disa marrëveshje me Ministrinë e Arsimit lidhur me çështjen e mungesës së teksteve shkollore në gjuhën shqipe, por rezultatet konkrete kanë munguar.
“Megjithatë, nuk dua të jem skeptik. Unë e përshëndes këtë marrëveshje dhe mendoj që është koha e fundit që kjo të zgjidhet”, thekson Ymeri.
Problemi i interpretimit të historisë moderne
Për pjesëtarët e pakicës kombëtare shqiptare në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë, mësimi organizohet në gjuhën amtare në tri institucione parashkollore, 24 shkolla fillore dhe katër shkolla të mesme.
Sipas Ragmi Mustafit, është e rëndësishme që Këshilli Kombëtar Shqiptar të sigurojë tekste për “lëndët e rëndësishme” si gjuha amtare dhe matematika, si dhe për lëndët profesionale në shkollat e mesme.
Për shkak të tensioneve politike ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, ekzistojnë probleme me tekstet e historisë dhe gjeografisë, ndonëse vitin e kaluar Këshilli arriti të sigurojë tekste të historisë për klasën e gjashtë të arsimit të ulët.
“Ne kemi shprehur vullnetin për t’i studiuar dhe së bashku lëndë të ndjeshme, si dhe për të parë se cilat do të jenë rezultatet e mundshme. Sigurisht, kur bëhet fjalë për historinë në shkollën fillore, jo gjithçka është histori bashkëkohore. Në klasën e pestë fillohet nga parahistoria dhe në klasën e tetë arrihet deri te Lufta e Dytë Botërore. Mendoj se këtu nuk kanë probleme as shqiptarët dhe as serbët. Pjesa më e madhe ku ka dallime është historia bashkëkohore. Kjo mund të jetë temë e dialogut mes Këshillit Kombëtar Shqiptar dhe institucioneve të Republikës së Serbisë”, thotë Mustafi.
Në shkurt të vitit 2008, Kosova e ka shpallur pavarësinë nga Serbia. Në anën tjetër, Beogradi zyrtar nuk e pranon këtë veprim, duke thënë që se ky është veprim i njëanshëm. Zyrtarët e të dyja vendeve kanë pikëpamje të ndryshme lidhur me ngjarjet në historinë bashkëkohore.
Problemi me tekstet shkollore, pjesë e ‘Planit shtatëpikësh”
Për përfaqësuesit e komunitetit shqiptar në jug të Serbisë, ofrimi i teksteve shkollore në gjuhën e tyre amtare është vetëm një pjesë e problemeve të shumta, me të cilat ballafaqohen shqiptarët në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë.
Nuk dihet saktësisht se sa banorë jetojnë në këto tri komuna, pasi që popullata shqiptare e bojkotoi regjistrimin e vitit 2011, me arsyetimin se dy regjistrimet e mëparshme janë montuar dhe se numri i shqiptarëve në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë, në ato regjistrime, është zvogëluar vazhdimisht.
Sipas vlerësimeve të bashkësisë ndërkombëtare, në Serbi jetojnë rreth 60,000 pjesëtarë të pakicës kombëtare shqiptare, kryesisht në komunat e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës.
Këto tri komuna janë ndër komunat më pak të zhvilluara në Serbi. Nuk ka të dhëna të sakta për numrin e të papunëve, por kryetarja e Komunës së Preshevës, Ardita Hasani, në maj të vitit 2021, ka thënë për BIRN-in se papunësia në këtë komunë është rreth 70 për qind.
Mungesa e teksteve në gjuhën amtare është një nga pikat e “Planit shtatëpikësh”, dokument i dërguar në shkurt të vitit 2013 nga përfaqësuesit e komunitetit shqiptar në Qeverinë e Serbisë, në krye të së cilës ishte kreu i Partisë Socialiste të Serbisë (SPS), Ivica Daçiq, i cili edhe sot është në pushtet së bashku me Partinë Progresive Serbe (SNS).
Në qershor të po atij viti, Qeveria miratoi dokumentin, ku paraqiteshin propozimet për zgjidhjen e problemeve të shumta, me të cilat ballafaqohet komuniteti shqiptar në Serbi.
“Plani shtatëpikësh” propozon integrimin e plotë të shqiptarëve në institucionet e sistemit, në përputhje me pjesëmarrjen proporcionale në popullsinë e çdo vetëqeverisjeje vendore, duke arritur siguri të plotë, që ndër të tjera nënkupton respektimin e Ligjit për amnisti; zhvendosjen e forcave speciale të policisë dhe krijimit të kushteve të nevojshme për kthimin e popullatës së zhvendosur.
Plani propozon gjithashtu rimëkëmbje të shpejtë ekonomike të tri komunave në jug, të cilat janë ndër më pak të zhvilluarat në Serbi, si dhe decentralizimin e gjyqësorit.
Dokumenti vë në dukje problemin e mungesës së teksteve shkollore, si dhe probleme me njohjen dhe nostrifikimin e diplomave nga Kosova.
“Plani shtatëpikësh” avokon për heqjen e pengesave ligjore për përdorimin zyrtar të gjuhëve, alfabeteve dhe simboleve, sipas Ligjit për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të pakicave kombëtare, si dhe tregon se duhet ngritur mbrojtja shëndetësore dhe sociale e shqiptarëve në një nivel shumë më të lartë.
Mirëpo, përfaqësuesit e shqiptarëve, në paraqitjet e tyre publike, kanë theksuar se, në realitet, nuk është bërë shumë nga ky plan.