Gjenerali serb u shpall fajtor për vr.asjen e mijëra civilëve në Srebrenicë dhe Sarajevë – mizoritë më të këqija në Europë që nga epoka naziste. Gazetari Julian Borger i The Guardian ka treguar historinë e brendshme se si ai iu shmang kapjes për kaq shumë kohë dhe më në fund u kap nga një gabim i vetëm.
Në korrik 1997, një oficer i ushtrisë jugosllave me emrin Milan Gunj mori një telefonatë urgjente në shtëpinë e tij në Beograd. Diçka e çuditshme po ndodhte në punë dhe ai duhej menjëherë.
Puna e rreshterit të stafit Gunj mund të përshkruhet më së miri si një hotelier i ushtrisë. Ai ishte ngritur në radhët e tij nga gatimi i kazermave dhe furnizuesi i ushqimit te detyra mjaft e këndshme për të kërkuar një varg shtëpish të pushimeve të mbyllura dhe të ruajtura që ushtria jugosllave kishte siguruar tradicionalisht për klasën e saj të lartë. Njeriu që e thirri atë në këtë ditë vere ishte një ushtar që punoi në një nga këto tërheqje, në një vend të quajtur Rajac në kodrat e pyllëzuara të Serbisë qendrore. Disa mysafirë të papritur kishin mbërritur. Ushtari nuk guxoi të fliste më në telefon, por ai ishte këmbëngulës që Gunj të vinte sa më shpejt që të ishte e mundur.
Disa çaste më vonë, ai mori një telefonatë të dytë. Këtë herë ishte nga një ndihmës në zyrën e shefit jugosllav të shtabit të përgjithshëm, duke urdhëruar Gunj të shkonte menjëherë në Rajac dhe të merrej me vizitorët e tij. Atij do t’i thuhej se çfarë duhej të dinte kur të mbërrinte. Ai hipi në makinën e tij dhe u drejtua për në jug.
Reklamë
Dy orë më vonë, ai mbërriti në Rajac pas muzgut dhe gjeti një grup prej rreth 12 burrash të ar.matosur me rroba civile që silleshin rreth hyrjes, dhe pastaj arsyeja për të gjitha keto telefonata dhe lodhje erdhi duke dalë nga holli i hotelit: figura me gjoksin e tytës dhe fytyra e butë e e kuqërreme që Gunj kishte parë në njëqind raporte të lajmeve të Iuftës në Bosnjë – ishte Gjenerali Ratko Mladić.
“Unë isha disi i befasuar, i frikësuar dhe i hutuar nga kjo kthesë e ngjarjeve,” kujton Gunj. “Së pari, sepse kjo ishte në kompleksin tim dhe nuk kisha informacion se kjo do të ndodhte. Dhe së dyti, unë e di se z. Ratko Mladić është akuzuar për veprime të caktuara nga gjykata e Hagës. Kështu që në atë moment në kohë isha në një panik”
Gunj nuk ishte aspak i vetëm në ndjenjën e terrorit në praninë e Mladiqit. Gjenerali ishte i akuzuar për mizoritë më të këqija që Europa kishte parë që nga epoka naziste. Gjenerali serb kishte mbikëqyrur tre vjet të rrethimit të Sarajevës dhe shtrëngimin e përditshëm të banorëve të tij nga bombardimet dhe zjarri me snajper. Ai ishte gjithashtu atje kur enklava myslimane e Srebrenicës u pushtua nga trupat e tij në korrik 1995. Duke u paraqitur si një instrument i ndëshkimit kombëtar, ai deklaroi rrethimin e Srebrenicës si shpagim kundër “turqve” për një masakër të serbëve nën perandorinë Osmane . Mladić siguroi gratë myslimane të kapura në panik se të dashurit e tyre do të ishin të sigurt në të njëjtën kohë kur ushtarët e tij po grumbullonin dhe thernin 8,000 burra dhe djem. Oficeri me fytyrë panxhari që ishte paraqitur për të qëndruar në shtëpinë e pushimeve të Gunj ishte njeriu më i kërkuar në botë.
Mladić dhe shoqëruesit e tij qëndruan për një muaj në Rajac para se të niseshin – përsëri në mes të natës – për një vendpushim tjetër ushtarak, në Stragari, afër qytetit të Kragujevac, një vend i fshehtë më i hollësishëm me terrene sportive, pishina dhe pingpong . Për të mirën e gjuetarëve, pyjet përreth ishin të mbushur me dre dhe një specie delesh të egra me brirë të lakuar shkëlqyeshëm.
Gjenerali Djordje Ćurčin, një mik i vjetër familjar i Mladić, përshkroi një ditë tipike me të arratisurin: “Ne biseduam, ecëm nëpër pyje, luajtëm pak shah. Ne gjithashtu kemi luajtur letra, pingpong. Drekuam. Dhe pastaj ecëm edhe ca ”, shkruan The Guardian, transmeton Gazeta Express.
I tillë ishte vendosmëria e shtabit të përgjithshëm jugosllav për ta mbajtur Mlladiçin të qetë dhe të fshehur, saqë një departament i tërë, Qendra e 30-të e Personelit, e krijuar fillimisht për të mbikëqyrur mirëqenien sociale të ish-oficerëve serbë të Bosnjës, ishte ngarkuar të kujdesej për të. U krijua një forcë thelbësore e mbrojtjes personale.
“Kishte një dhuratë prej 5 milion $ në kokën e Mladić-it dhe u konsiderua e nevojshme të ngrihej një njësi që do ta mbronte atë nga gjuetarë të ndryshëm. Kjo njësi ishte e bashkangjitur në Qendrën e 30-të të Personelit në Beograd dhe përbëhej nga anëtarë të ushtrisë së Republika Srpska, në disa raste rreth 100 prej tyre”, tha Jovo Djogo, një ish oficer me qendrën që vazhdoi të ishte shefi i sigurimit personal të Mlladiç.
Qeveria Jugosllave e Sllobodan Milosheviç mohoi me vendosmëri çdo përgjegjësi për mizoritë masive të kryera nga ushtria serbe ne Bosnje, por masat e hollësishme të marra në Beograd për të patur sigurinë dhe komoditetin e Mlladiçit pas Iuftës janë një dëshmi e lidhjeve të ngushta me lidershipin serb. Pas Iuftës në Bosnjë, ushtria jugosllave ishte një forcë serbe. Dhe për sa u përket mendimit të komandantëve të saj, Mladić ishte një prej tyre.
Së bashku me një falangë të frikshme rojesh, Mladić kishte një shofer, kuzhinierin e tij, madje edhe kamerierin e tij personal i cili do të udhëtonte me të përsëri në Rajac në fund të dimrit të çdo viti. Kur mbaronte sezoni dhe gjuetarët e drerit ishin larguar, rrethimi do të kthehej si një fushë udhëtimi. Gjatë kësaj periudhe, Mladić gjithashtu kaloi një kohë të konsiderueshme në Beograd, në shtëpinë e tij familjare në rrugën Blagoja Parovića në periferi të tregut të Košutnjak. Ai doli në restorante dhe ndeshje futbolli në kryeqytetin serb. Video e këtyre ditëve tregon një Mladiç të relaksuar duke luajtur pingpong në Stragari, duke ofenduar pas një goditje të humbur dhe duke kryesuar festimet familjare.
Burrat dhe gratë që ndihmuan në mbajtjen e gjeneralit të arratisur në këtë flluskë të kënaqur e panë atë si një hero kombëtar, duke mishëruar virtytet Iuftarake të legjendave serbe nga epokat e tjera. Disi ata arritën të bindnin veten se brenda këtij cungu të papërpunuar të një njeriu ishte një jehonë e epokës heroike të Serbisë. Por vetëm në rast se besnikëria e tyre do të lëkundet ndonjëherë, atyre iu është treguan fotografi të fëmijëve të tyre – një kujtesë karakteristike e çmimit të lartë të paguar nga informatorët e mundshëm.
Në 14 vitet e tij në arrati, Mlladiç varej nga një sërë institucionesh dhe grupesh për ta mbajtur atë të lirë: së pari institucioni ushtarak serb; pastaj një koleksion më i afërt i togerëve të tij serbë të Bosnjës gjatë kohës së Iuftës; dhe së fundmi, kur ato unaza koncentrike u rrënuan, si shtresat e një qepë të tharë, familja e tij e trazuar. Por faktori i përbashkët ishte frika.
Mladić lindi në konflikt. Ai ishte fëmija i kohës së Iuftës i një familje Partizane në malet në jug-lindje të Sarajevës. Babai i tij, Nedja, u v.ra në 1945 në një betejë me forcat e Ustashës së mbështetur nga nazistët. Pas një mësimi të shkurtër si teneqexhi, Mladić e ndoqi atë në ushtri, duke shkuar në shkollën e oficerëve dhe duke komanduar njësitë e ushtrisë jugosllave në Maqedoni dhe Kosovë.
Në kohën kur vendi u shpërbë në 1991, Mladić ishte një kolonel dhe u dërgua për të Iuftuar për ushtrinë Jugosllave kundër forcave separatiste kroate. Atje ai fitoi një reputacion për guximin që kufizohet me pamaturinë – personalisht duke udhëhequr ekspeditat e deminimit, për shembull. Kur Iufta u përhap në Bosnjë vitin e ardhshëm, Mladić dhe oficerët e tjerë serbë të Bosnjës ndryshuan uniformat dhe shenjat, duke transferuar besnikërinë zyrtare brenda Jugut nga Jugosllavia në Republikën e Shkëputur Srpska. Por misioni dhe udhëheqësi përfundimtar mbetën të njëjtë, duke pushtuar territorin për serbët nën një zinxhir komandimi që çoi deri në Presidentin Millosheviç në Beograd.
Si gjeneral i sapo prerë, Mlladiç ndihmoi në prerjen dhe bombardimin e ish-fqinjëve të tij në Sarajevë në maj 1992, duke filluar rrethimin më të gjatë të një qyteti në Iuftën moderne. Tre vjet e gjysmë më vonë, 10,000 banorë të qytetit do të kishin vdekur. Në krah të Radovan Karaxhiç si kreu i ushtrisë serbe të Bosnjës, ai udhëhoqi një fushatë të egër për të copëtuar Bosnjën dhe për të krijuar një Republikë Srpska etnikisht të pastër. Por gjenerali Mladić kurrë nuk ishte aq i zënë me Iuftën saqë nuk mund të merrte pushime të rastit për të luajtur lojëra me letra dhe për t’u çlodhur me gruan dhe dy fëmijët e rritur, Darko dhe Ana, të cilët i mbajti të sigurt në Beograd.
Në këto netë me lojëra, askush nuk lejohej të përmendte politikën ose Iuftën, por kjo nuk e ndaloi konfliktin të shkëpusë familjen. Ana ishte në fillim të të 20-ave dhe kishte rënë në dashuri me një mjek të ri – një aktivist për të drejtat e njeriut që besonte se vjehrri i tij i dyshuar ishte një krlminel Iufte. Ai do të martohej me Anën vetëm nëse ajo hiqte dorë nga babai i saj. Në pamundësi për ta bërë atë ose për të hequr dorë nga ëndrrat e saj të dashurisë dhe martesës, ajo mori pistoIetën e preferuar të babait të saj nga vitrina e saj pas një nate me lojëra në shkurt 1994 dhe qëlloi veten.
Mladić nuk mund ta pranonte vetëvr.asjen e vajzës së tij. Ai gjeti ngushëllim në vend në teoritë e konspiracionit që ia hidhnin fajin ar.miqve të tij. Ishte një bindje që hoqi barrën e fajit nga shpatullat e tij dhe thelloi një rezervuar urrejtjeje ndaj jo-serbëve, shkruan The Guardian.
Gjeneralët serbë në institucionin ushtarak jugosllav ishin të gatshëm të strehonin Mlladiçin, pa marrë parasysh për çfarë veprimesh të tmerrshme akuzohej, por në kapërcyell të mijëvjeçarit, vetë Serbia po pësonte ndryshime të shpejta. Millosheviq ishte mposhtur në Slloveni, Kroaci dhe Bosnjë, dhe pastaj përsëri në 1999, në Kosovë, gjoja djepi i civilizimit Serb. Ëndrra për një Serbi të Madhe ishte shembur, duke lënë një grumbull të varfër.
Rënia e Milošević nga pushteti në 5 Tetor 2000 dhe dorëzimi i tij në Hagë qershorin vijues, e vendosi Mladić në avantazh. Ai nuk kishte qenë adhurues i Millosheviçit, por regjimi i kishte siguruar atij ndihmë dhe mbrojtje, dhe tani ajo ishte zhdukur. Čurčin kujtoi se “natën kur z. Millosheviç u arrestua, ai ishte në shtëpinë e tij, në banesën e tij dhe atë natë ai u largua. Kur e pashë më vonë dhe fola me të, ai ishte dukshëm i shqetësuar për sigurinë e tij dhe të njerëzve të afërt me të. Dhe ai ishte i vendosur të mos dorëzohej i gjallë. ”
Mladić ishte mjaft i shkathët për të kuptuar se ai nuk mund të mbështetej më në qeverinë e Beogradit për ta mbrojtur atë. Ai zhvendosi me nxitim kampin në një tjetër bazë, Krčmar, afër Valjevës, një strehë e epokës Tito e vendosur në fshat, aq e bukur sa Stragari, por me fortifikime më të forta dhe bunkerë nëntokësorë. Nga tani e tutje, Mlladiç do të ishte në tërheqje të përhershme, pasi qeveria post-Millosheviç në Beograd pohoi vazhdimisht autoritetin e saj mbi aparatin e sigurisë së vendit. Qeveria e re deklaroi zyrtarisht pensionimin e Mlladiç nga ushtria në Mars 2002 dhe në fillim të muajit pasues u dha një dekret që legalizonte bashkëpunimin me Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish Jugosllavinë (ICTY). Epoka kur Mladić mund ta jetonte kohën e tij në arrati në llixhat luksoze të ushtrisë po mbaronte shpejt.
Me dëshirë, gjeneralët i thanë Mlladiçit se do të duhej të linte Krčmar, por përgjigjja e tij fillestare ishte sfidë e përzier me mashtrim. Ai urdhëroi truprojat e tij të rezistonin, duke shkaktuar një përleshje të rëndë në maj të 2002, gjatë së cilës ushtria gumëzhiti bazën me helikopterë në sulmet tallëse që synonin ta trondisnin për t’u larguar. Më 1 qershor, Mladić më në fund iu gjunjëzua presionit dhe negocioi kalimin e sigurt nga baza, ndërsa ushtria ra dakord të siguronte një kolonë me vetura të personelit për ta çuar në vendin e radhës të fshehtë.
Mladić la pas komoditetin e mbrojtjes së plotë ushtarake dhe nisi një zbritje të qëndrueshme në izolim dhe privatësi. Rrjeti i tij i mbështetjes u tkurr pothuajse brenda natës nga e gjithë ushtria jugosllave në një grusht shokësh të vjetër nga Iufta e Bosnjës.
Rrjeti drejtohej prej ditës në ditë nga Djogo. Ky ish-kolonel serb i Bosnjes dhe besnik i zjarrtë i Mladiqit ishte nga i njëjti rreth i Bosnjës dhe ai arriti të merrte me qira një seri apartamentesh për gjeneralin në blloqet e kullave në Beogradin e Ri. Fushat e gjelbra, shëtitjet në pyje dhe jeta e një veterani të privilegjuar ushtarak u zëvendësuan nga realitetet konkrete të Serbisë urbane.
“Pasi ushtria tha që ata nuk do të kujdeseshin për të, ai shkoi në Jovo Djogo dhe një ekip të vogël njerëzish që u kujdesën për të,” tha avokati i Mladić, Milos Šaljić. “Në Beogradin e Ri, ai qëndroi brenda në apartament dhe atij iu sollën ushqime dhe letra, dhe ndryshe nga objektet ushtarake, familja e tij nuk mund të vinte ta shihte.”
“Apartamentet me qira kishin specifikime shumë të sakta,” kujton Miodrag “Miki” Rakić, ndihmësi presidencial serb i cili koordinonte ikjet. “Ata duhej të ishin në ndërtesa të mëdha, por nuk mund të ishin në katin e parë, ose në katin e fundit. Ai nuk donte asgjë me rojet e sigurisë ose kamerat e sigurisë”.
Ishte një ekzistencë e pazgjidhur për muajt e parë, derisa rrjeti gjeti një apartament në rrugën Yuri Gagarin në të cilën Mladić ndihej i sigurt. Ai po jetonte vetëm disa dyer poshtë Karaxhiç – dy të arratisur nga akuzat për gjenocid në hapësirën e disa blloqeve . Pavarësisht nga afërsia, nuk ka asnjë provë që shtigjet e të dyve u kryqëzuan. Ata nuk mund të duronin njëri-tjetrin deri në këtë kohë dhe hetuesit besojnë se kishte pak ose aspak komunikim midis rrjeteve të tyre të mbështetjes.
Të dy burrat gjithashtu iu qasën jetës së një të arratisuri me strategji krejtësisht të ndryshme. Karadžić u fsheh në sytë e thjeshtë, nën identitetin e supozuar të shkëlqyeshëm të një shëruesi të popullor. Mladić u dobësua dhe mbajti vetë-disiplinën ushtarake, duke ndaluar përdorimin e telefonave celularë në apartament dhe rrallë dilte jashtë, përveç një shëtitje të rastit në mbrëmje përgjatë lumit Sava me Darkon, fëmija i tij i vetëm i mbijetuar.
Ndërkohë, për një pjesë të vogël të burrave dhe grave në rrethin e ngushtë të Mladić, ai ishte një mysafir i kërkuar. Ai dëshironte qumësht të ngrohtë dhe mjaltë herët në mëngjes para ushtrimeve të tij. Ai kërkoi që i gjithë ushqimi i tij të ishte i freskët, bleu në të njëjtën ditë kur i konsumonte. Nëse nuk hahej deri në mbrëmje, hidhej tutje. Frutat dhe perimet duhej të bliheshin nga një sërë tezgash në hutimet që blerja e tyre nga një furnizues i vetëm do të ngjallte disi dyshime, shkruan The Guardian.
Për shumicën e kohës së tij në ikje, Mladić ishte i kujdesshëm për pamjen e tij, rruajtjen dhe rregullimin e tij çdo ditë. Një nga kujdestarët e tij e pyeti njëherë pse shqetësohej. Në fund të fundit, nuk ishte sikur ai po mbante takime biznesi, tha ajo. Ai u përgjigj se mënyra se si ju dukeni në momentin e vdekjes suaj është mënyra se si do të shikonit në përjetësinë e jetës së përtejme. Ai ishte i perpikte edhe për dhëmbët, por për arsye më të rëndomta. Ai kishte frikë se një udhëtim te një dentist do të rrezikonte sigurinë e tij.
Të tilla ishin parametrat e jetës së Mlladiçit deri në 12 Mars 2003, kur i gjithë vendi u zhyt përsëri në trazira nga dh.una e papritur. Zoran Đinđić, kryeministri i Serbisë, u qëllua nga një snajper ndërsa po hynte në një ndërtesë qeveritare në Beograd, u vr.a me urdhër të një konsorciumi të drejtuesve të bandave paraushtarake dhe bosëve të krlmit. Ata e paralajmëruan vr.asjen me një grevë paraprake kundër planeve të Đinđić për të shkatërruar krlmin e organizuar dhe gatishmërisë së tij për të bashkëpunuar me gjykatën e Hagës.
Të shtënat ndaj Đinđić erdhën si një tronditje e shëmtuar për një normalitet të etur për një vend pas viteve të trazirave dhe gjakderdhjeve të Millosheviçit dhe pati një reagim nga forcat kryesore të sigurisë që vr.asësit e tij nuk mund të kishin parashikuar. Vala e më shumë se 13,000 arrestimeve që pasuan erdhi mjaft afër rrjetit të Mladiç që ai të shtrëngonte rregullat e shtëpisë edhe më tej. Deri në këtë pikë, ekipi i tij i ngushtë i mbrojtjes kishte qëndruar me të, ndonjëherë duke fjetur në dysheme. Pas vr.asjes së Đinđić, Mladić ndërroi banesa por nuk i mori truprojat me vete. Ata ishin mbajtur një telefonatë larg, me vetëm një kujdestar në një kohë i cili ka ditur adresën e tij.
Kishte një grusht mendjesh të tillë, burra dhe gra që secili bëri truqe prej disa muajsh. U bë e qartë atyre që nëse Mladić zbulohej dyshimi do të binte mbi ta. Ata u paraqitën me portrete të mbështjellura me dhurata të fëmijëve ose nipërve dhe mbesave të tyre dhe u kujtuan se bashkëpunëtorët e Mladić dinin se ku jetonin dhe shkuan në shkollë. Ishte kërcënimi më i pamëshirshëm dhe efektiv që mund të imagjinohet dhe njerëzit e Mladić e përdorën atë në mënyrë të lirshme.
Kur kërcënimet vinin nga kampi i Mlladiçit, kishte të gjitha arsyet për t’i marrë ato seriozisht. Burrat që i dorëzuan ata kishin një histori të padiskutueshme të dh.unës dhe ka prova se njerëzit u vr.anë për të siguruar që vendndodhja e Mlladiçit të mbetej e fshehtë.
Më 5 tetor 2004, dy ushtarë, Dragan Jakovljević dhe Dražen Milovanović, u gjetën të vr.arë në pikat e tyre në kazermat në Topracksider, një rreth i Beogradit. Hetimi i nxituar ushtarak që pasoi arriti në përfundimin se ata ishin përleshur në të cilin njëri prej tyre kishte qëlluar tjetrin dhe më pas kishte bërë vetëvr.asje nga pendimi.
Mes trazirave publike, u krijua një komision civil i hetimit, por ai vazhdonte të ndalej në një mur armiqësie nga gjeneralët. Skena e krlmit u shkatërrua nga ushtria. Sipas avokatit nga Beogradi i cili drejtoi komisionin, një kolonel i inteligjencës ushtarake iu afrua një anëtari të komisionit dhe tha: “Ju keni dy vajza të mira. Pse po bëni telashe? “
Në fund, komisioni arriti në përfundimin se të dy ushtarët ishin qëlluar nga një palë e tretë, pa ndonjë përfundim se kush ishte ajo palë e tretë. Prindërit e viktimave u bindën se ishin vr.arë sepse kishin hasur në prova që Mladić ishte duke u fshehur në labirintin e tuneleve nëntokësore poshtë kazermave.
Topčider është një qytet virtual nëntokësor, i gërmuar nga regjimi Tito në zorrët e një kodre në qendër të Beogradit dhe është vendi ku Miloshević u strehua gjatë bombardimeve të NATO-s në 1999. Pas konfliktit në Bosnjë, një pjesë e kompleksit u bë selia e Qendres së 30-të të Personelit, derisa u shpërnda zyrtarisht në Mars 2002. Disa hetues besojnë se ajo vazhdoi të funksiononte jashtë ligjit, si një njësi hije, shumë kohë pas asaj date.
Nga mesi i vitit 2005, Mladić ishte përsëri në rrugën Yuri Gagarin në një apartament tjetër dhe ndihej gjithnjë e më i tronditur. Në shtator të atij viti, hetuesit zbuluan më vonë, një polic që bënte pyetje rutinë rreth një incidenti në bllokun e kullës trokiti në derën e tij, duke shtuar paranojën e Mladicit. Në dhjetor 2005, ai u transferua në Ljuba, një fshat afër qytetit verior serb të Sremska Mitrovica, ku një nga rrjetet e tij të mbrojtësve mbante një vilë në një fshat. Duket se ka qenë një masë e dëshpëruar, që synonte të shpëtonte si mendjen e shëndoshë të Mladić ashtu edhe shëndetin mendor të kujdestarëve të tij të frikësuar dhe të ngacmuar përherë.
Ndërhyrja rurale ishte e shkurtër, ndoshta sepse Ljuba ishte një komunitet shumë i vogël në të cilin mund të fshihej në një kohë kur muret e jetës së fshehtë të Mladiç po mbylleshin. Atë muaj Djogo u arrestua së bashku me tetë bashkëpunëtorë të gjeneralit. Mladić rrëzoi papritur rrjetin që e kishte mbështetur deri atëherë, duke besuar se ishte i kompromentuar. Në mesin e natës së 4 shkurt 2006, ai u paraqit në periferi të Beogradit në banesën e kunatit të tij, Krsto Jegdić. Ai e prezantoi veten vetëm si “djali nga Bosnja”. Jegdić supozoi se ishte një vëlla që jetonte në Bosnjën lindore dhe e lejoi brenda, vetëm për të gjetur Mladićin në pragun e tij, duke mbajtur një çantë shpine dhe një çantë duffel, që brenda kishte dy shokët e tij të vazhdueshëm, një mitraloz Heckler & Koch dhe dy pistoIeta.
Mladić ishte qartë nervoz dhe ishte plakur në mënyrë dramatike që kur Jegdić e kishte parë për herë të fundit, por kjo nuk e ndaloi gjeneralin të lente urdhra. Ai e dërgoi djalin e Jegdić për të ndihmuar në shkarkim shoferin që e kishte sjellë atje dhe ndërsa adoleshenti ishte larg, Mladić bëri një koment që nënkuptonte që jeta e djalit mund të rrezikohej nëse ai do të dhurohej.
Me këtë rast, kërcënimi i zakonshëm i Mladiç dha një efekt të kundërt. Gruaja e Jegdić ishte e tërbuar dhe këmbënguli se ajo nuk do ta ndante shtëpinë e saj me një të afërm i cili bëri kërcënime të tilla. Në vend të kësaj, Jegdić ofroi të çonte vizitorin e tij të padëshiruar në shtëpinë e një vëllai tjetër Jegdić, Miroslav, i cili jetonte rreth 30 km larg, në fshatin Mala Moštanica.
Mala Moštanica është një vendbanim simpatik jo shumë larg lumit Sava, shtëpitë e tij janë të shpërndara nëpër disa milje katrore të një pylli të valëzuar. Shtëpia e Miroslav Jegdić kishte tre kate të papërfunduara me tulla të kuqe dhe ballkone prej betoni pa kangjella. Ka pemë qershie në pjesën e prapme dhe një hardhi rrushi që ngjitet në një kafaz të improvizuar të butë në murin perëndimor. Pronari i saj u kthye në vendlindjen e tij në Maqedoni në 2011 për t’i shpëtuar famës së lidhjes me Mladićin dhe që atëherë shtëpia i është përkeqësuar gjendja.
Kur e vizitova në vitin 2013, kunata e Mirosllavit, Djuka Jegdić, doli nga një shtëpi pak më poshtë për të më pyetur, duke shpresuar që përkthyesi im dhe unë, bllok shënimesh në dorë, të ishim agjentë të pasurive nga Beogradi. Familja kishte vite që përpiqej ta shiste dhe të largohej.
Djuka mohoi që ajo gatuante vakte për Mladić dhe Miroslav dhe i merrte ato nëpër korsi në mbrëmje, duke këmbëngulur se ajo kishte marrë vesh për praninë e gjeneralit vetëm vite më vonë, pas arrestimit të tij. Ajo pranoi më vonë në bisedën tonë se burri i saj, Vukasin, i kishte thënë asaj që Mladić ishte fshehur në shtëpinë e Miroslav, por ajo nuk e besoi atë sepse mendja e tij ishte bërë gjithnjë e më e çrregullt.
“Ai filloi të kishte halucinacione dhe unë mendova se ishte vetëm një tjetër halucinacion. Ai do të imagjinonte se ai shihte të gjitha llojet e njerëzve”, tha ajo. Në retrospektivë, ajo fajësoi presionin e pranisë së Mladiq dhe taktikat e ashpra të policisë për prishjen e tij.
“Pasi ata erdhën dhe na morën të dyve dhe ne nuk mund ta paralajmëronim djalin tonë 15-vjeçar, kështu që ai mendoi se ishim zhdukur, duke na pritur në shtëpi vetë”, tha ajo, duke qarë në kujtesë. Në një incident në prill 2006, burra nga Agjencia e Informacionit të Sigurisë (e njohur si BIA) u futën me zhurmë në Mala Moštanica në një bastisje në mëngjes herët. Mladić, duke parë poshtë grilave me rrasa druri të dritares së tij në katin e dytë, duhet të ketë menduar se koha e tij më në fund kishte ardhur, vetëm për të parë agjentët e ar.matosur rëndë që grumbulloheshin rreth shtëpisë së gabuar, që i përkisnin Jegdić-it të gabuar – Vukasinit.
Një hetues perëndimor i cili ishte përfshirë në gjueti tha, “Bastisja e vitit 2006 ishte ose budallallëk, ose e qëllimshme – një mënyrë për të paralajmëruar Mladić që të largohej, ndërkohë që i bënin një nder Carla Del Pontes [kryeprokurorja e krlmeve të Iuftës në ish Jugosllavia] duke u dukur se po kërkonin krlminelë serbë. “
Mashtrim ose komplot, Mladić u largua. Ai doli nga dera e pasme në pyll për t’u kthyer të nesërmen në mëngjes. Disa ditë më vonë, ai u largua përgjithmonë nga Mala Moicatanica.
Sidoqoftë, me kalimin e çdo muaji dhe secilin vend të fshehtë të njëpasnjëshëm, klima në Serbi po ftohej për Mladicin. Miqtë e tij në ushtri po tërhiqeshin nga radhët, publiku po e harronte atë, duke u shqetësuar më shumë për izolimin në rritje të Serbisë dhe rrymat politike po ktheheshin kundër tij. Ish zëvendësi i ĐinĐić, Boris Tadić, u zgjodh president në qershor 2004 nga votuesit e lodhur që panë shpresë për të parë drejt perëndimit dhe drejt Bashkimit Evropian, madje edhe me çmimin e dorëzimit të të arratisurve serbë në Hagë. Në verën e vitit 2008, zgjedhjet e reja vunë reformistët për herë të parë në ministri dhe në krye të aparatit të sigurisë.
Euforia që rezulton në ICTY gjeneroi shpresë se kapja e Mladić do të ndiqte së shpejti. Por optimizmi ishte i pabazë. Gjenerali ishte shumë më i kujdesshëm dhe i fshehur thellë. Edhe nën menaxhim të ri, BIA vazhdoi me metodat e vjetra, duke rritur presionin mbi familjen Mladic.
Në nëntor 2008, kur firma e sistemeve kompjuterike të djalit të Mlladiçit, Darko u përpoq të nënshkruante një marrëveshje biznesi prej 800 mijë euro me një kompani serbe, fabrikat e partnerit të ardhshëm në qytetin perëndimor të Valjevës u bastisën dhe u kontrolluan për pesë orë nga policia, duke e trembur larg nga marrëveshja. Gruaja e Darko, Biljana, në karrierën e saj si eksperte softuerësh në korporatën e telekomunikacionit të Serbisë duke filluar të vuante dhe ajo u ul nga dega në Beograd në një post periferik.
Asnjë nga presionet nuk funksionoi, dhe as që ishte e mundur të ndodhte ndonjëherë. Asnjë anëtar i familjes nuk do ta tradhtonte Mlladiçin, veçanërisht pasi ata kishin një mbrojtës shumë më të fuqishëm se BIA: Byroja Federale e Sigurisë e Rusisë (FSB). Në Rusinë e Vladimir Putinit, agjencia e spiunimit – pasardhësi i punëdhënësit të vjetër të Putinit, KGB – mori një interes mbrojtës për Mladić-in për një larmi arsyesh. Moska e pa atë si një hero ushtarak sllav duke u gjuajtur nga fuqitë perëndimore duke u përpjekur të thellonin ndikimin e tyre në Serbi, një aleat të vjetër rus. Sipas një qasjeje me shuma zero ndaj çështjeve botërore, fitimi i perëndimit në kapjen e Mladiç do të ishte humbja strategjike e Rusisë. Për më tepër, rusët ishin nervozë për atë që Mladić mund të zbulonte në lidhje me mbështetjen ruse për Republika Srpska në kulmin e spastrimit etnik.
Operatorët e BIA-s që gjurmonin rrjetin mbështetës të Mladić-it e gjetën veten gjithnjë e më shumë duke luajtur spiun kundrejt spiunit me FSB. “Sa herë që i afroheshim një prej njerëzve në rrethin e tij për të bashkëpunuar, ata shkonin për një seancë të gjatë në ambasadën ruse dhe dilnin prej saj me këmbë të ftohta për të folur me ne”, kujton Miodrag Rakić, burri i besuar me udhëheqjen e ndjekjes gjatë presidencës së Tadiç. Ai dyshoi se Rusia po bënte pagesa të rregullta për familjen Mladić dhe rrethin për të lehtësuar presionin mbi ta për të dhënë vendndodhjen e gjeneralit.
Rakić gjithashtu ndjeu praninë e pagabueshme mbi supe të FSB-së duke kërkuar. Në vitin 2008, ai dhe një koleg i tij bënë një udhëtim klandestin në gjykatën e Hagës për të diskutuar çështjen Mladić. Ata udhëtuan në një rrugë me rrethrrotullim dhe oficerët holandezë të mbrojtjes i çuan drejt në parkun nëntokësor të makinave të gjykatës. Sidoqoftë, në kthimin e tij, Rakić mori një vizitë nga një prej mbështetësve të Mladiqit në shërbimet e sigurisë, duke e paralajmëruar atë se familja e tij do të ishte në rrezik nëse ai vazhdonte të bashkëpunonte me gjykatën. Që të mos ketë ndonjë dyshim mbi seriozitetin e kërcënimit, ai recitoi detaje të përditshme të djalit të ri të Rakic.
I tronditur nga kërcënimi, Rakić me zemërim mohoi që ai ishte duke bashkëpunuar me gjykatën, duke këmbëngulur se ai kurrë nuk kishte qenë në Hagë. Pa asnjë fjalë, vizitori mori një copë letër dhe vizatoi një diagram të një tryeze konference. Pastaj ai shkroi emrin e secilit person që kishte marrë pjesë në takimin e tij në Hagë, duke treguar saktësisht se ku ishin ulur secili prej tyre. Rakić e përshkroi atë si momentin më tronditës të jetës së tij. Nga ai moment e tutje, deri në vdekjen e tij nga kanceri në 2014, ai udhëtoi me një ekip mbrojtjeje prej dy personash.
Kishte pak dyshim në mendjen e tij se vetëm FSB-ja kishte sofistikimin për të depërtuar në Tribunalin e Hagës kaq thellësisht. Kështu që në 2010, Rakić vendosi të përballet me rusët ballë për ballë. Në një konferencë ndërkombëtare në Moskë mbërtheu Nikolai Patrushevin, drejtuesin e Putinit, një ish-kryetar i FSB-së dhe sekretari i Këshillit të Sigurimit të Rusisë.
“Unë ndiej një erë shumë të ftohtë në fytyrën tonë që vjen nga lindja”, i tha Rakić Patrushevit. Rusi pretendoi se mbrojtja për Mladiç ishte sanksionuar më lart, duke nënkuptuar qartë vetë Putinin. Në Kremlin, nuk kishte asnjë më të lartë se Patrushev.
“Unë do të flas me shefat e mi dhe do të bëj atë që mundem”, ofroi Patrushev. Çfarëdo që u tha ose u bë në kabinetin e sigurisë së Putinit, ajo qartë bëri një ndryshim. Mbështetja ruse për rrjetin e Mladićit ra. Edhe Moska po largohej nga gjenerali.
Jeta e Mladićit si i arratisur përfundoi në shtëpinë e shkatërruar të kushëririt të tij Branislav, në një fshat verior serb të quajtur Lazarevo. Duke jetuar në një dhomë të vetme, të ngrohur vetëm nga një ngrohës i vogël elektrik, shëndeti i tij pësoi një rënie të madhe dhe Branislav e gjeti atë të shtrirë në dysheme një ditë pas një goditje të dukshme. Por Mladić, akoma më i frikësuar nga kapja sesa nga një vdekje e vetmuar dhe skandaloze, refuzoi të dërgohet në spital. Tani izolimi i tij ishte pothuajse total. Ai nuk lejoi as gruan e tij as djalin e tij të vizitonin. Por, përkundër të gjitha këtyre masave paraprake, ishte ndjenja familjare që e dha atë në fund.
Më 6 maj, 2008, Darko solli fëmijët e tij, Anastasija dhe Stefan, për të vizituar kushërinjtë e vendit në Lazarevo për Ditën e Shën Gjergjit, një festë e rëndësishme në Serbi. Festa ishte në shtëpinë e një kushëriri tjetër, por familja bëri një devijim për në shtëpinë e Branislav, duke ecur në oborrin qendror dhe duke qëndruar rreth e përqark pa ndonjë qëllim të dukshëm për 20 minuta para se të nisej, në tronditjen e policëve që i ndiqnin ata. Vetëm pas arrestimit të Mlladiçit u bë e qartë se çfarë po bënin.
“Ai po i shikonte nga dritarja. Ai nuk ishte mirë. Ai nuk mund t’i linte fëmijët ta shihnin, por ai kishte dëshirë t’i shihte ata, “tha Tadić. “Pastaj familja Mladić telefonoi Lazarevo dy herë në tre ditë. Pse dy herë? Kjo është ajo që na çoi përfundimisht në atë shtëpi ”.
Në agim të 26 majit 2011, oficerë të rrobave civile nga një njësi speciale e krlmeve të Iuftës të Ministrisë së Brendshme shkuan në fshat për të kontrolluar shtëpitë e kushërinjve.
Dy prej tyre u ngjitën në shkallët në shtëpinë e Branislav dhe gjetën një derë të vështirë për t’u hapur. Kishte diçka ose dikë prapa saj. Kur e shtynë atë, ata gjetën një dhomë të rregullt që ishte qartë e zënë. Ata hodhën një vështrim pas derës për të parë një plak me një kapak të zi bejsbolli që qëndron pas saj.
Oficerët kërkuan kartën e tij të identitetit dhe plaku e dorëzoi atë. Ajo kishte emrin Ratko Mladić në të, por burrat ende nuk mund ta besonin atë. Kjo figurë e magjepsur nuk dukej aspak si gjenerali mashtrues që ata kishin pritur.
“Kush je ti?” ata kërkuan.
“Ju keni gjetur atë që po kërkoni”, u përgjigj burri me një dritë të ashpër. “Unë jam Ratko Mladić.” Ishte fundi i 14 viteve në arrati.
Në një moment Mladić i kishte thënë kushëririt të tij të moshuar Branislav që ta qëllonte në vend se ta linte të merrej i gjallë. Ai madje i tregoi ar.mën që duhej të përdorte. Por Branislav ishte jashtë në mëngjesin e arrestimit. Sidoqoftë, Branislav i tha Šaljić, ai kurrë nuk mund ta kishte sjellë veten për të tërhequr këmbëzën. As Mladić-u, siç doli, nuk mundi. Heckler & Koch i tij u gjet i shtrirë në mes të çorapeve të ndyra në pjesën e poshtme të një gardërobë.
Presidenti Tadić po bënte ushtrimet e tij në mëngjes kur mori telefonatën nga Saša Vukadinoviov, shefi i BIA-s i cili ishte në një vizitë zyrtare në Uashington në atë kohë, por po mbahej i informuar nga zyra e tij.
“Unë mendoj se e morëm Mlladiçin,” tha Vukadinoviç. Në atë moment, rrëmbyesi i sëmurë po drejtohej nga Lazarevo për në Beograd me një makinë policie. Tani, presidenti ishte në një gjendje entuziazmi. Gjueti për Mlladiç kishte ardhur për të përcaktuar presidencën e tij. Për më shumë se pesë vjet ai kishte qenë nën presion nga pjesa tjetër e botës për të bërë këtë arrestim. Nëse ky me të vërtetë do të ishte gjenerali i zhdukur, do të ishte momenti klimatik i karrierës së tij.
Ai pyeti nëse mund të bëhej një test i ADN-së, por u informua se rezultatet mund të zgjasnin me ditë. “Çfarë provash të tjera keni marrë?” Tadić donte ta dinte.
“Njerëzit që e arrestuan thonë se është ai,” u përgjigj Vukadinović. “Dhe ne do të dërgojmë fotografi kur ai të arrijë këtu.”
Pak më shumë se një orë më vonë, fotografitë u dërguan, u shkarkuan, u shtypën në një kompjuter dhe u futën në Tadić.
Presidenti i hodhi një vështrim drejt tyre dhe deklaroi menjëherë, “Ky është Ratko Mladić!”
Ćaljić u thirr në gjykatën speciale të krlmeve të Iuftës në Beograd, për të parë klientin e tij të humbur prej kohësh. Kur ai hyri në qelinë e Mladiqit, ai u trondit. “Ai në të vërtetë dukej blu dhe goja dhe fytyra e tij ishin përdredhur. Nuk do ta kisha njohur në rrugë ”, kujton avokati. Kur e pa, plaku u ngrit dhe iu ngjit Šaljić, duke qarë.
Të nesërmen në mëngjes, Rakić i solli të burgosurit mëngjesin dhe fotot e familjes. “Ai ishte i tmerruar. Ai më pyeti nëse do ta vrisja. Unë i thashë: Jo – Unë thjesht po të sjell mëngjesin, ”tha Rakić. Ai u përpoq të përdorte momentin e cenueshmërisë për të pyetur të arratisurin e kapur në lidhje me rrjetet që ndihmuan për ta fshehur. I burgosuri u tërhoq prapa: “Më ke marrë. Çfarë doni me këta njerëz? Këta njerëz sakrifikuan veten për mua. Lërini të shkojnë. ”
Përpjekjet e ćaljić për të parandaluar transferimin e Mladiq në Hagë për arsye shëndetësore dështuan. Gjyqi i Mlladiç para Tribunalit Penal Ndërkombëtar për ish Jugosllavinë në Hagë filloi në qershor 2011 dhe perfundoi sot me 8 qershor 2021. Sidoqoftë, një gjykatës i Beogradit, i dha gjeneralit të mundur kërkesën e tij të fundit në tokën serbe, për të vizituar varrin e vajzës së tij, Anës, gruas së re të brishtë që kishte vr.arë veten shtatë vjet më parë me pistoIetën e tij të preferuar.
Mladiqit iu dha 45 minuta në varr dhe kujdestarët e tij u tërhoqën në një distancë të respektueshme, duke formuar një unazë të errët rreth tij. “Mund t’i shihje buzët e tij duke lëvizur”, kujton Rakić. “Ai po fliste me të.”
Storien e plote ne anglisht mund ta lexoni ketu.