Pavarësia, sovraniteti dhe integriteti territorial i Bosnjë-Hercegovinës, Kosovës dhe Malit të Zi janë nën kërcënim të drejtpërdrejtë nga regjimi revanshist në Serbi, i cili kërcënon edhe detyrimet e SHBA-së për paqen dhe stabilitetin në Evropën Juglindore.
Alarmi që para dy ditësh u shpërnda për Bosnjën, ka pasur një jehonë të menjëhershme në rajon. Tre autoritete të rëndësishme ballkanike; Mali i Zi, Bosnja dhe Kosova, i kanë kërkuar Shteteve të Bashkuara të Amerikës të marrin menjëherë në dorë Ballkanin, ndryshe nisi Iufta sërish.
Revista amerikane e çështjeve strategjike botim i afërt i Kongresit Amerikan “Just Security”, ka publikuar një artikull me tre emra të njohur: boshnjaku Ismail Çidiç, malazezi Vesko Garçeviç dhe shqiptari nga Kosova, Drilon Gashi.
Në këtë analizë theksohet se ndërhyrja serbe në Mal të Zi ka dy qëllime të dukshme: të sfidojë karakterin qytetar të vendit si një shtet i suksesshëm etnikisht i larmishëm dhe të ndryshojë orientimin strategjik të politikës së jashtme kundrejt Perëndimit.
“Just Security” promovon zgjidhje parimore dhe pragmatike për problemet me të cilat përballen vendimmarrësit në Shtetet e Bashkuara dhe autorë profesionistë janë emra me përvojë të konsiderueshme në qeveri, akademikë, praktikues të shoqërisë civile, individë të prekur drejtpërdrejt nga politika e sigurisë kombëtare.
Çidiç është ekspert i marrëdhënieve ndërkombëtare, Garçeviç është një ish-diplomat malazez dhe profesor i diplomacisë praktike dhe marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin e Bostonit dhe Gashi është specialist i zhvillimit ndërkombëtar. Në një artikull të përbashkët, të titulluar “Lidershipi i SHBA-së është i rëndësishëm për të shmangur dh.unën e re në Ballkan”, të tre shkruajnë:
“Fronëzimi i fundit i Mitropolitit të ri të Kishës Ortodokse Serbe (KOS) në Mal të Zi ka ndezur tensione etnike në të gjithë vendin, si një simbol i ndërhyrjes së vazhdueshme në Malin e Zi të pavarur nga autoritetet serbe.”
“Kisha Ortodokse Serbe ka një histori të errët të nxitjes së ndarjeve etnike gjatë Iuftërave në ish-Jugosllavi. Përkrahësit e pavarësisë së Malit të Zi duan një kishë të krishterë ortodokse që të jetë e ndarë nga kisha ortodokse serbe. Kërcënimi shumëfishohet nga lidhjet e ngushta mes Kishës Ortodokse Serbe dhe Kishës Ortodokse Ruse, e cila vetë është e lidhur ngushtë me qeverinë në Moskë.
Kundërshtarët kryesorë të anëtarësimit të Malit të Zi në NATO në 2017 dhe të ardhmen e tij në BE janë tani në qeveri. Fronti Demokratik (DF), partneri më i madh i koalicionit në qeverinë aktuale malazeze, është një mbrojtës i vazhdueshëm i politikës hegjemoniste serbe në rajon. DF vazhdimisht e ka mohuar publikisht gjenocidin në Srebrenicë në vitin 1995, pavarësisht nga njohja e krmeve nga qeveria dhe parlamenti i mëparshëm, dhe i ka bërë thirrje qeverisë që të heqë sanksionet ndaj Rusisë, të tërheqë Malin e Zi nga NATO dhe të tërheqë njohjen e Kosovës”.
Autorët njohin synimet subversive të Serbisë ndaj Malit të Zi, Bosnjës dhe Kosovës. Ata vlerësojnë se lidershipi amerikan mund të parashikojë pasojat dramatike që mund të ndodhin në Ballkan.
“Ndërsa ndërhyrjet e udhëhequra nga SHBA në dekadën e fundit të shekullit të 20-të çuan në përfundimin e armiqësive, perspektivat për integrimin në NATO dhe BE për rajonin u bënë realiste dhe vendet dolën me një plan ambicioz për të transformuar vendet e tyre në një demokraci liberale. Është bërë përparim i jashtëzakonshëm, veçanërisht në dekadën e parë të këtij shekulli”.
Megjithatë, sot, pranimi në BE ka ngecur, ndërkohë që zvetënon ndikimin e Brukselit dhe zvogëlon një nxitje të rëndësishme për udhëheqësit në rajon për të zhvilluar dhe reformuar vendet e tyre.
Situata aktuale mund të çojë edhe në një konflikt tjetër. Mungesa e angazhimit konkret dhe të drejtpërdrejtë për anëtarësimin përfundimtar të vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE e ka inkurajuar Serbinë të ndërmarrë agresion të ri në rajon dhe ka mundësuar rritjen dhe ndikimin keqdashës ekonomik e ushtarak të Rusisë dhe Kinës.
“Pavarësia, sovraniteti dhe integriteti territorial i BeH-së, Kosovës dhe Malit të Zi janë nën kërcënim të drejtpërdrejtë nga regjimi revanshist në Serbi, i cili kërcënon edhe detyrimet e SHBA-së për paqen dhe stabilitetin në Evropën Juglindore”, shkruajnë Çidiç, Garçeviç dhe Gashi.
“Afro tre dekada pas Iuftërave që shkatërruan rajonin, lidershipi amerikan tani nevojitet më shumë se kurrë. Ideologjia e djeshme nacionaliste e Serbisë së Madhe, e cila i parapriu Iuftës së Parë Botërore dhe mbështeti gjenocidin dhe spastrimin etnik të Iuftërave të fundit në ish-Jugosllavi, u shndërrua në ‘botën serbe’ të sotme”, siç tha ministri serb Aleksandar Vulin në një fjalim të korrikut para Presidentit serb, Aleksandar Vuçiç.
Ndërhyrjet e mëparshme të Uashingtonit në rajon kanë arritur paqen dhe kanë forcuar krijimin e aleancave të forta amerikane”, shkruajnë autorët.
“Por, ndërsa vëmendja ndërkombëtare është zbehur, Shtetet e Bashkuara nuk kanë vazhduar me një mesazh mjaft të qartë për Serbinë, përpjekjet e së cilës sot kërcënojnë jo vetëm Kosovën, Bosnjën dhe Malin e Zi, por edhe paqen në kontinent. Serbia është hapur armiqësore ndaj Shteteve të Bashkuara në minimin e sovranitetit të vendeve fqinje. Në fakt, liderët serbë po ndërmarrin pikërisht ato veprime dhe politika brenda strategjisë së tyre të ‘Botës Serbe’ që duhet, nëse jo tashmë, t’i nënshtrohen atyre sanksioneve sipas urdhrit ekzekutiv të qershorit të Presidentit Joe Biden.
Ka një interes të vazhdueshëm të Kongresit Amerikan për paqen, stabilitetin dhe demokracinë në rajon, por, sipas mendimit tonë, ende ky institucion nuk ka njohur rolin qendror të Serbisë në tensionet rajonale dhe nevojën që SHBA të njohë zonat ku duhet. Të rregullojë politikat dhe përgjigjet e saj. Kjo nuk është një kërkesë që problemet e Ballkanit të zgjidhen pafundësisht, por mbajtja e lidershipit amerikan në Ballkan, kundër atyre të provokuara nga Shtetet e Bashkuara dhe investimet ushtarake, politike dhe morale amerikane në rajon.
Emërimet e fundit të diplomatëve me përvojë të SHBA-së në rajon janë hapa në drejtimin e duhur. Siç na mëson përvoja, diplomatët me përvojë të fortë në Ballkan, kombinuar me angazhimin e rëndësishëm politik të Uashingtonit, mund të parandalojnë që rajoni të lëvizë në mënyrë somnabuliste drejt një krize që do të kishte implikime të tmerrshme të sigurisë për Evropën. Kjo gjithashtu mund të njohë dhe forcojë hapat demokratikë që ka ndërmarrë pjesa më e madhe e rajonit, me mbështetjen e Shteteve të Bashkuara.”