Takimi i udhëheqësve të Serbisë, Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut në një moment gëzimi të përbashkët nuk është diçka që ndodh çdo ditë, veçanërisht në një rajon të njohur për përçarjet dhe dallimet e kaluara.
Presidenti serb Aleksandar Vuçiç, kryeministri shqiptar Edi Rama dhe kryeministri maqedonas Zoran Zaev u panë të buzëqeshur teksa shëtisnin nëpër kryeqytetin maqedonas të Shkupit në fund të korrikut pasi nënshkruan një marrëveshje trepalëshe ekonomike në një forum rajonal biznesi.
E quajtur nisma Open Ballkan, ideja e formimit të një tregu të përbashkët për vendet që presin anëtarësimin në BE njihej më parë si Zona Mini-Shengen.
Nisma premton lëvizje të lirë të mallrave dhe qytetarëve dhe qasje të barabartë në tregjet e punës. Vendet pjesëmarrëse do të kursejnë deri në 3.2 miliardë dollarë (2.71 miliardë euro) çdo vit, sipas vlerësimeve të Bankës Botërore.
Një përpjekje e mëparshme ishte bërë gjatë Procesit të Berlinit, një nismë bashkëpunimi e udhëhequr nga Gjermania e krijuar për vendet e Ballkanit Perëndimor, e cila kurrë nuk arriti kulmin me një marrëveshje detyruese.
Procesi i Berlinit i filluar në vitin 2014 kishte për qëllim të siguronte rritjen e euroskepticizmit në rajon pasi presidenti i atëhershëm i Komisionit të BE-së, Jean-Claude Juncker njoftoi një moratorium pesë-vjeçar për pranimin e anëtarëve të rinj të sindikatës.
Shtatë vjet më vonë, vendet e rajonit po përpiqen të provojnë se mund t’i bëjnë gjërat vetë, me ose pa ndihmën e BE -së.
Beogradi në Tiranë pa asnjë kontroll?
Kryeministri shqiptar Rama tha në Shkup se masa ka për qëllim parandalimin e bllokimit të Ballkanit Perëndimor në “një karikaturë të vogël të BE -së, ku për gjithçka keni nevojë për konsensus dhe të gjithë mund të bllokojnë përmes një vetoje”.
Rama, i cili ka qenë gjithnjë e më i zëshëm në kritikat e tij për qasjen e BE -së ndaj pranimit, u mbështet nga kryeministri Zaev. Edhe pse anëtarësimi në BE mbetet një qëllim për të tre, “derisa BE të vendosë, ne duhet të gjejmë mënyra për të vazhduar procesin e evropianizimit,” tha Zaev.
Të dy udhëheqësit shqiptarë dhe maqedonas kanë qenë kritikë ndaj vetos së Bullgarisë në dy hapjen zyrtare të bisedimeve të pranimit për shkak të debatit të vazhdueshëm gjuhësor midis të dyve, me Bullgarinë që pretendon se çështja e quajtjes së gjuhës që flitet në Maqedoninë e Veriut është maqedonase.
Kryeministri serb Vuçiç ishte gjithashtu pozitiv, duke thënë se “është koha t’i marrim gjërat në duart tona dhe të vendosim për fatin dhe të ardhmen tonë” dhe u mburr me faktin se “nga 1 janari 2023, askush nuk do t’ju ndalojë nga Beogradi në Tiranë. ”
Por të ecësh përpara pa marrë pjesë të gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor mund të kthehet kundër dhe të krijojë ndarje të reja në rajon.
Tensioni i Kosovës
Elefanti më i madh në dhomë është Kosova, të cilën Serbia nuk e njeh si shtet të pavarur dhe pretendon se ish -provinca e saj – e vendosur gjeografikisht në mes në mes të Serbisë, Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë – është në fakt një pjesë e territorit të saj.
Kosova shpalli pavarësinë në vitin 2008 pasi ndërhyrja e NATO-s në 1999 çoi në tërheqjen e forcave të kontrolluara nga Beogradi nga provinca me shumicë etnike shqiptare. Që atëherë, Serbia është përpjekur në mënyrë aktive për të parandaluar që Kosova të bëhet anëtare e plotë e organizatave ndërkombëtare, siç janë Kombet e Bashkuara, dhe ka rrezikuar ndjeshëm procesin e saj të integrimit në BE. Serbia gjithashtu ka udhëhequr një fushatë ndërkombëtare të çnjohjes, në një përpjekje për t’i mohuar statusin e saj.
Ndërsa Jugosllavia u shpërbë në vitet 1990, regjimi serb i Slobodan Millosheviqit mori pjesë aktive në krijimin dhe mbështetjen e luftërave dhe konflikteve që panë një humbje të konsiderueshme të jetës në të gjithë rajonin, veçanërisht në luftën në Bosnjë dhe konfliktin në Kosovë.
Tani Vuçiç, i cili ka qenë ministër i informacionit i Millosheviqit në vitet 1990, po udhëheq nismën, shumë për kapjen e udhëheqësve të tre vendeve abstenuese. Udhëheqja e Kosovës, përfshirë kryeministrin Albin Kurti, e kanë kritikuar iniciativën. Në gusht, Kurti deklaroi se Ballkani i hapur është “një Ballkan i hapur për autokraci, korrupsion dhe kriminelë lufte”.
Kjo ilustron tensionet e vazhdueshme mes Kurtit dhe Vuçiçit, por edhe Ramës. Sipas Gjergi Vurmo nga Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim në Tiranë, përplasja midis Kurtit dhe Ramës ka degraduar marrëdhëniet tradicionalisht të mira që të dy vendet-të dyja mburren me shumicën etnike-shqiptare-kanë gëzuar.
“Raporti i vitit të kaluar i Komisionit të BE -së për Shqipërinë kishte një ndryshim shumë interesant,” thekson Vurmo, “të gjitha raportet e tjera të BE -së mbi Shqipërinë mbi bashkëpunimin rajonal dhe marrëdhëniet me fqinjët kanë vënë në dukje marrëdhënie të shkëlqyera midis Shqipërisë dhe Kosovës”.
Raporti i vitit të kaluar tha se marrëdhëniet e Shqipërisë me Kosovën tani janë ‘të mira’ – njësoj si me Serbinë dhe Maqedoninë e Veriut, për shembull.
“Pra, ne kemi një lloj konfirmimi zyrtar se marrëdhëniet nuk janë në të mirën e tyre. Dhe unë mendoj se faji duhet të gjendet në të dyja anët. Ndoshta ishte Shqipëria dhe më konkretisht mega-egoja dhe synimi i Ramës për të luajtur rajonin udhëheqës që kujdeset për Kosovën. Por ka faj që u vihet disa politikanëve në anën e Kosovës, “shpjegon Vurmo.
Partia e Kurtit në Kosovë, Vetëvendosje ose VV, po përpiqet të bëhet një subjekt politik më i vendosur në Shqipëri dhe madje mori pjesë me kandidatë në zgjedhjet e prillit. Duket sikur Kurti po përpiqet të zgjerojë ndikimin e tij politik përtej kufirit, dhe mosmarrëveshjet mbi nismën janë një mënyrë për të fituar mbështetjen e atyre që nuk shohin sy më sy me Ramën.
Por kjo luftë mes Kurtit dhe Ramës shpërqendron çështjet më thelbësore, siç është ajo që përfaqëson kjo për sundimin e ligjit dhe gjendjen e përgjithshme të demokracisë në rajon, tha Vurmo.
“Për mua personalisht, ajo që ka më shumë rëndësi është a) a është gjithëpërfshirëse? Nuk është. Nuk mund të quhet Ballkan i hapur me vetëm tre vende anëtare. Dhe b), çfarë do të thotë për demokracinë? Nuk do të thotë absolutisht asgjë,” tha ai shpjegon.
“Nuk do të thotë asgjë sepse është një projekt taktik që ka kuptim për Vuçiqin dhe Ramën, dhe nuk ka kuptim me atë që duan qytetarët.”
“Sepse në fund të ditës, cila është arsyeja kryesore pse investimet e huaja direkte nuk vijnë në Ballkan? Sepse ata nuk i besojnë sistemit gjyqësor.
“Njerëzit tanë të biznesit në Shqipëri, mendoni se do t’i besonin sistemit gjyqësor në Serbi? Ose në, të themi, në Bosnjë, nëse ata përfundimisht i bashkohen mini-Shengenit? Jo,” përfundon Vurmo.
A po përpiqet Vuçiç të mbushë vakumin e BE-së?
Toby Vogel, një analist në Këshillin e Politikave të Demokratizimit, një qendër studimi me qendër në Berlin, beson se për të ngjashmit me Ramën dhe Vuçiqin, nisma Open Ballkan është me të vërtetë një marifet publiciteti që synon të tregojë fuqinë e tyre personale dhe ta krahasojë atë me Impotenca e BE -së në rajon.
“Vuçiç po përpiqet të diversifikohet,” thotë Vogel. “Ai është përpjekur për ca kohë tani që të forcojë vërtet marrëdhëniet në rajon – kështu që të mos shihet më si kampion i [vetëm] serbëve.”
“Ambicia e Vuçiçit është më e madhe. Ai e sheh veten si udhëheqës rajonal dhe natyrisht të qenit udhëheqës i të gjithë serbëve është i dobishëm në të gjitha këto, por sapo të përplaset me ambicien e tij rajonale mendoj se ai do të shkojë për rolin rajonal,” tha ai shpjegon.
Kjo shënon një ndryshim të rëndësishëm në strategjinë e Vuçiqit ndër vite, i cili filloi karrierën e tij politike si një ultranacionalist i zellshëm në Partinë Radikale Serbe, dhe më pas moderoi disa nga pikëpamjet e tij – përfshirë këtu edhe pranimin në BE – kur ai krijoi Partinë Progresive Serbe. Vitet e kaluara, Vuçiç zakonisht luante një kartë pro-BE-së në Bruksel ndërsa mbante pikëpamjet nacionaliste në rajon. Me pranimin e tij, ai pretendon se është rritur politikisht me kalimin e viteve.
“Këtë e kemi parë nga historia e vaksinës, ku ishte shumë e qartë se mesazhi ishte” ne mund të bëjmë gjëra aty ku BE ka dështuar “,” ilustron Vogel. “Ne po tregojmë solidaritetin tonë me vëllezërit tanë në Maqedoninë e Veriut, Bosnje, dhe kështu me radhë duke u dhënë vaksina ose duke i lënë ata të vijnë të vaksinohen dhe të gjitha këto.”
Por kur marrin pjesë shumë pak vende të Ballkanit, përballja e njërës anë kundër tjetrës mund të krijojë ndarje të rëndësishme.
Çështje që ende vuajnë nga Ballkani Perëndimor, siç është etno-nacionalizmi i shfrenuar që ka bërë që Bosnja të jetë ambivalente për t’u bashkuar me një nismë të udhëhequr nga Vuçiq. Disa nga udhëheqësit e Malit të Zi, si Milo Gjukanoviç, po kundërshtojnë rritjen e nacionalizmit serb në vend. Këto çështje nuk do të zgjidhen përmes një qasjeje thjesht ekonomike, beson ai.
“Kushdo që mendon se kjo është një masë për ndërtimin e besimit, unë mendoj se ata po nënvlerësojnë rreziqet e asaj qasjeje të fokusuar në ekonomi,” tha Vogel.
“Bashkëpunimi ekonomik do të dalë kundër realitetit të tensioneve politike dhe pengesave politike herët a vonë. BE -ja dhe bashkësia ndërkombëtare në përgjithësi kanë një tendencë për të lëvizur drejt ekonomisë kur çështjet politike bëhen shumë të vështira. Dhe kjo nuk ka funksionuar kurrë sepse çështjet politike do të arrijnë me ato ekonomike, “tha ai.
Por BE -ja në veçanti është e lumtur të shohë se si funksionon kjo, sipas Vogel. “Ka disa njerëz në institucionet e BE -së që janë të gatshëm të pranojnë – vetëm jashtë regjistrimit, vetëm në mënyrë private – se zgjerimi ka vdekur, pranimi nuk do të ndodhë përveç ndoshta për Serbinë dhe Malin e Zi. Dhe unë mendoj se ata po mendojnë në lidhje me alternativat, “shpjegon Vogel.
Dhe pavarësisht se vendet e rajonit ende kanë synimet e tyre për t’u bërë anëtarë të BE -së, nisma Open Ballkan nuk do të ishte një çmim mjaft i fortë ngushëllimi në vend të anëtarësimit në BE.
“Ne kemi pasur më shumë se 25 vjet bisedime të devotshme për integrimin e rajonit, ndërtimin e paqes, reformën, sundimin e ligjit dhe vlerat evropiane. Unë mendoj se do të ishte mjaft e vështirë për zyrtarët e BE -së të thoshin papritur” mirë, ti keni zonën tuaj mini-evropiane ekonomike në Ballkan, kështu që, misioni u përmbush, ‘”tha ai.
“Megjithatë unë mund ta shoh atë që po ndodh, sepse BE është e dëshpëruar për të kërkuar një nivel suksesi dhe të pranojë atë që është e qartë për të gjithë ne – se po shkëputet nga rajoni në shumë mënyra.”/Euronews