Mediumi ndërkombëtar Foreign Affairs i ka kushtuar një shkrim ndikimit rus në Ballkanin Perëndimorë dhe ndezjen e “këmbanave për Europën” në një kohë kur situata në këtë rajon nuk është aspak stabile si shkak i ndikimit destruktiv të presidentit rus, Vladimir Putin.
Shkrimi flet për nevojën që vendet perëndimore të ndërhyjnë pasi që Rusia po përdorë gjithçka që është e mundur, duke filluar nga feja e njerëzve e deri tek korruptimi i politikanëve që të rritë ndikimin në këtë rajon të rëndësishëm gjeopolitik.
Ky është shkrimi i plotë i përkthyer pa ndërhyrje:
Ky vit shënon 30 vjetorin e fillimit të luftërave në ish-Jugosllavi, konflikti më i përgjakshëm i Evropës që nga Lufta e Dytë Botërore. Edhe pse shtetet e Ballkanit shkuan drejt qeverisjes demokratike dhe integrimit me NATO-n dhe Bashkimin Evropian menjëherë pas luftërave, neglizhenca e vazhdueshme nga ana e Perëndimit ka kontribuar në një kthim dramatik prapa në vitet e fundit. Tani presidenti rus Vladimir Putin po shfrytëzon mundësinë e tij dhe po përdor shtetet e ish-Jugosllavisë si fushëbetejën e radhës për të dobësuar NATO-n dhe Bashkimin Evropian.
Përpjekjet e Putinit për ta shtyrë Ballkanin në humnerë janë pjesë e misionit të tij për të rivendosur Rusinë si një ndërmjetës fuqie globale. Ngjashëm me strategjinë e Kremlinit në Kaukaz, qëllimi i Rusisë në Ballkan është të rrisë tensionet në mënyrë që të mund të pozicionohet si ndërmjetësi i vetëm rajonal dhe garantues i sigurisë. Ai synon njëkohësisht të tregojë se as NATO, BE dhe as anëtarët e tyre nuk janë partnerë të besueshëm për asnjë nga vendet e Ballkanit. Ndërsa Moska gjithashtu vazhdon ngritjen e saj ushtarake pranë kufirit me Ukrainën, fushata e saj e ndikimit në Ballkan shërben si një teatër tjetër për të sfiduar Perëndimin.
Për shumë njerëz në Perëndim, strategjia e Putinit është konfuze. Këta analistë e shohin Ballkanin si një fushë të prapambetur gjeopolitike; ata nuk e kuptojnë se çfarë ka për të fituar Rusia duke ndërhyrë në rajon. Siç tha drejtori i Qendrës Carnegie Moscoë, “Ballkani nuk është një fushëbetejë kryesore në konfrontimin Rusi-Perëndim”.
Ballkani nuk duhet hedhur poshtë kaq lehtë. Rusia e sheh rajonin si piken e dobët të Evropës: ndikimi i saj në rritje atje kërcënon ta lejojë atë të vendosë asete strategjike ushtarake pranë një baze të madhe të SHBA-së dhe premton t’i japë asaj akses në detin Adriatik. Qëllimi më i madh i Putinit është të kthejë balancën e fuqisë në Evropë në avantazhin e Moskës dhe Ballkani është pjesë e kësaj strategjie. Moska ka nisur operacione informacioni për të ndezur tensionet etnike dhe për të inkurajuar protestat, ka çimentuar marrëveshjet e armëve, është ngulitur në infrastrukturën kritike të energjisë dhe ka shfrytëzuar lidhjet e gjata fetare dhe kulturore midis Kishës Ortodokse Ruse dhe Kishës Ortodokse Serbe në avantazhin e saj në rajon.
Përpjekjet e Rusisë janë ndihmuar pa masë nga reagimi i dobët i BE-së. Pavarësisht shumë viteve dhe miliarda eurove të shpenzuara për përgatitjen e Ballkanit për integrimin në BE, përpjekja ka ngecur. BE-ja nuk është zgjeruar që nga përthithja e Kroacisë në vitin 2013, dhe pavarësisht premtimeve për anëtarësim për “gjashtëshën e Ballkanit Perëndimor” – Shqipërinë, Bosnjën, Kosovën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë – bisedimet për të gjitha qëllimet praktike janë ngrirë. I dëmtuar nga sfida të ndryshme si Brexit, pandemia COVID-19, rritja e grupeve të ekstremit të djathtë dhe kriza e migrantëve në Evropë, zgjerimi duket se është në pritje të pacaktuar. Ky dështim e ka bërë Ballkanin një objektiv të dukshëm për Putinin.
Gjatë krizës së fundit në Ballkan në vitet 1990, Rusia ishte shumë e dobët për të ndërhyrë ushtarakisht. Në vend të kësaj, ai u kufizua në një mision paqeruajtës pas luftës së Kosovës në 1999, nga i cili vendosi të tërhiqej në vitin 2003. Por nuk duhet të ketë pak dyshim se edhe atëherë, qeveria ruse e pa zgjerimin e NATO-s në Evropën Lindore si një kërcënim të rëndësishëm të sigurisë kombëtare. . Tani, me ekonominë dhe ushtrinë relativisht më të fortë të Rusisë, Kremlini sheh një mundësi për të frenuar përparimin e NATO-s duke synuar shtetet ish-jugosllave. Evropa Perëndimore ishte duke fjetur në timon herën e fundit që shpërtheu lufta në Ballkan – rreziku është shumë i lartë që ajo të injorojë rajonin këtë herë.
Ballkani si kuti baruti
Korrupsioni endemik në vendet e Ballkanit ka ekspozuar çarje që Moska i ka shfrytëzuar për të çuar përpara synimet e saj. Ndërsa shtetet ish-jugosllave kaluan nga socializmi në ekonomitë e tregut të lirë pas viteve 1990, kleptokracia dhe privatizimi i paligjshëm zunë rrënjë. Sipas Freedom House, vendet e Ballkanit Perëndimor po kthehen të gjitha në “pjesërisht të lira”. Putini po përdor korrupsionin për të futur pyka ekonomike, etnike dhe fetare në shoqëritë ballkanike duke korruptuar liderët e rajonit.
Serbia vepron si një lojtar kyç në ofertën e Kremlinit për Ballkanin. Si qeveria ashtu edhe kisha ruajnë një besnikëri ndaj Moskës, e cila është e mbështetur nga shekuj lidhjesh të përbashkëta fetare dhe kulturore – si dhe nga izolimi i ndërsjellë i Serbisë dhe Rusisë nga fuqitë bashkëkohore perëndimore. Qeveria serbe bëri thirrje për krijimin e një “bote serbe” – një paralele ballkanike me “botën ruse” të Putinit – e projektuar për të bashkuar të gjithë serbët nën një kornizë të përbashkët kulturore. Presidenti serb Aleksandar Vuçiq ka interesa strategjike më të menjëhershme në ndërhyrjen e Rusisë, përderisa kaosi në rajon do t’i lejojë atij të vendoset si një forcë për stabilitet përpara fushatës së tij të rizgjedhjes në vitin 2022. Për të siguruar që zgjedhjet të shkojnë në favor të tyre , Serbia dhe Rusia kohët e fundit u zotuan të punojnë së bashku për të luftuar protestat masive dhe “revolucionet me ngjyra” që vijnë nga Perëndimi.
Rusia i përgjigjet besnikërisë serbe përmes mbështetjes bujare për ushtrinë serbe. Që nga viti 2018, buxheti i mbrojtjes i Serbisë është pothuajse dyfishuar dhe ajo udhëheq të gjitha shtetet e Ballkanit në shpenzimet e lidhura me mbrojtjen. Pavarësisht kërcënimeve për sanksione të SHBA-së ndaj Serbisë, Moska dërgoi një sistem raketor S-400 në Serbi në vitin 2019 për një stërvitje ushtarake. Kremlini e rriti më tej këtë vit kur lejoi Serbinë të prokuronte sistemet e mbrojtjes ajrore Pantsir-S1M. Serbia gjithashtu pret një “qendër humanitare” të drejtuar nga Rusia, e cila shërben si një institucion i mbledhjes së inteligjencës, i vendosur afër Kampit Bondsteel – bazën kryesore të NATO-s në Kosovë.
Moska ka kërcënuar hapur vendet e Ballkanit që janë përpjekur të forcojnë lidhjet e tyre të sigurisë me Perëndimin. Ai u përpoq të prishte një referendum të vitit 2018 për anëtarësimin në NATO në Maqedoninë e Veriut dhe ambasadori i saj e shpalli vendin një “objektiv legjitim” nëse tensionet midis NATO-s dhe Rusisë do të rriteshin (vendi u bë një vend anëtar në 2020). Në vendin fqinj në Mal të Zi, Moska mbështeti një grusht shteti në vitin 2016, pak para përpjekjes së saj të suksesshme për t’u anëtarësuar në NATO.
Rusia e kupton mirë se feja në Ballkan ka qenë gjithmonë e rëndësishme në nxitjen e konflikteve. Në Mal të Zi, Kremlini promovon politika pro-ruse përmes Kishës Ortodokse Serbe, e cila ka denigruar konceptin e identiteteve të dallueshme kombëtare malazeze dhe serbe dhe ka ndërhyrë në politikë në emër të Moskës. Duke punuar përmes kishës, Rusia organizoi protesta masive vitin e kaluar dhe zëvendësoi një qeveri jo bashkëpunuese me udhëheqje pro-ruse.
Kutitë më shpërthyese të Ballkanit janë Kosova dhe Bosnja dhe Hercegovina. Edhe pse popullsia e Kosovës është më shumë se 90 për qind shqiptare etnike, serbët e shohin vendin si një atdhe stërgjyshorë që përmban disa nga vendet më të shenjta të Kishës Ortodokse Serbe. Ashtu si një luftë civile shpërtheu nga tensionet midis grupeve të ndryshme fetare dhe etnike në fillim të viteve 1990, Kremlini tani po përdor Kishën Ortodokse për të destabilizuar vendin dhe rajonin më të gjerë. Kisha Ortodokse e Rusisë ka përshkallëzuar mosmarrëveshjet e përsëritura mbi objektet fetare, më së fundi duke shprehur shqetësimin për “fatin e faltoreve të krishtera në Kosovë” pas tensioneve të ndezura mes Kosovës dhe Serbisë.
Moska gjithashtu e ka bërë të qartë se njohja diplomatike nga Kombet e Bashkuara të pavarësisë së Kosovës nga Serbia do të jetë e pamundur pa miratimin e Rusisë. Putin shpesh përmend Kosovën për të justifikuar aneksimin e Krimesë nga Rusia, duke argumentuar se njohja e shkëputjes së vendit nga Serbia nga vendet perëndimore krijoi një precedent që legjitimon shpalljet e njëanshme të pavarësisë së territoreve të tjera.
Brukseli ka dështuar të bëjë përparim drejt njohjes së Kosovës nga Serbia, ashtu siç “Marrëveshja e Uashingtonit” e Presidentit të SHBA-së, Donald Trump, e vitit 2020 nuk arriti të bëjë përparim thelbësor në çështjet thelbësore të mosmarrëveshjeve. KFOR-i, forca paqeruajtëse e NATO-s e vendosur në Kosovë, ka luftuar në mënyrë të ngjashme për të ruajtur stabilitetin. Në shtator, kufiri Kosovë-Serbi shpërtheu në protesta për ndalimin e hyrjes së automjeteve me targa serbe në Kosovë. Kjo rezultoi me bllokadë dhe shfaqje të forcës ajrore nga serbët dhe vendosjen e forcave policore të Kosovës. Në mënyrë të parashikueshme, Rusia e ndoqi ngjarjen duke u tallur me KFOR-in dhe duke i kërkuar BE-së për ndërmjetësim joadekuat të tensioneve të vazhdueshme midis dy shteteve.
Në Bosnje dhe Hercegovinë, marrëveshja e paqes e Dejtonit që i dha fund luftës në 1995 është në krizë. Vendi vazhdon të mos përparojë nga ndarjet midis komuniteteve të tij boshnjake, serbe dhe kroate, dhe Rusia i ka shfrytëzuar këto ndarje në avantazhin e saj. Në mars, Rusia kërcënoi me hakmarrje nëse Bosnja hyn në NATO. Ndërkohë, anëtari serb i presidencës trepalëshe të Bosnjës, Milorad Dodik, kërcënoi se Republika Srpska, një nga dy entitetet që përbëjnë vendin, do të shkëputet nga Bosnja. Në dhjetor, Asambleja Kombëtare e Republika Srpska votoi në favor të fillimit të një procedure që serbët e Bosnjës të tërhiqen nga institucionet e nivelit shtetëror, duke përfshirë ushtrinë boshnjake, shërbimet e sigurisë, sistemin e taksave dhe gjyqësorin. Përveç Republika Srpska, Kremlini ka mbështetur nacionalistët kroatë të Bosnjës për të nxitur krijimin e një entiteti tjetër brenda Bosnje dhe Hercegovinës. Përfaqësuesi i lartë ndërkombëtar në Bosnje, Christian Schmidt, ngriti këmbanat e alarmit në nëntor kur tha se “perspektivat për ndarje dhe konflikt të mëtejshëm janë shumë reale”.
NDALIMI I PUTINIT
Është koha e fundit që fuqitë perëndimore të zgjohen nga kërcënimi që ndërhyrja e Rusisë në Ballkan paraqet për interesat e tyre. Dhe ata kanë disa opsione në dispozicion të tyre.
NATO duhet të ripërqendrohet në rajon dhe t’i japë përparësi de-përshkallëzimit të tensioneve. Ajo duhet të dërgojë Ekipin e saj Mbështetës Kundër Hibrid në Ballkan, siç bëri në Malin e Zi në vitin 2019, për të luftuar fushatat ruse të dezinformimit dhe operacionet e tjera të informacionit. Anëtarët e NATO-s duhet të organizojnë gjithashtu një “koalicion të vullnetarëve” për të kundërshtuar ndërhyrjen ruse në Bosnje, duke vendosur misione paqeruajtëse në zona strategjike, siç është distrikti verilindor i Brckos, për të parandaluar daljen jashtë kontrollit të zonave të rrezikuara. Kjo forcë mund të plotësojë forcën paqeruajtëse të udhëhequr nga BE-ja (EUFOR), e cila është e ngarkuar me ruajtjen e paqes dhe sigurisë në Bosnje – por mandati i së cilës duhet të zgjatet në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, ku Rusia dhe Kina kanë të drejtën e vetos. Presidenti i SHBA Joe Biden nënshkroi gjithashtu një urdhër ekzekutiv për të sanksionuar ata që kërcënojnë stabilitetin e Ballkanit Perëndimor në qershor; BE-ja duhet t’u bashkohet këtyre përpjekjeve.
Nuk mund të pritet që të gjithë anëtarët e NATO-s të mbështesin Ballkanin, pasi Hungaria dhe disa vende të tjera evropiane të NATO-s shërbejnë si përfaqësues të Rusisë në organizatë. Nga ana tjetër, Mbretëria e Bashkuar duket se e ka kuptuar ashpërsinë e krizës. Ajo ka premtuar të ruajë “stabilitetin në Ballkanin Perëndimor” dhe ka paralajmëruar Rusinë që të mos bëjë një “gabim strategjik” në rajon. Londra duhet të punojë për t’i shndërruar këto fjalë në veprim duke udhëhequr koalicionin e të gatshëm për të luftuar ndërhyrjen ruse në rajon.
Mbi të gjitha, NATO duhet të përshpejtojë anëtarësimin e Bosnjës dhe Kosovës në NATO. Një veprim i tillë do të rriste kostot e Kremlinit për operacionet e tij në Ballkan. Rusia e ka kundërshtuar me vendosmëri zgjerimin e NATO-s dhe tani, ndërsa kriza në Ukrainë vazhdon, ka bërë thirrje për një garanci ligjërisht të detyrueshme që NATO do të ndërpresë aktivitetin ushtarak në Evropën Lindore. Integrimi i Bosnjës dhe Kosovës do të dërgonte mesazhin se Ballkani nuk do të lihet të përballet me Moskën dhe se Putini nuk do të përcaktojë të ardhmen e NATO-s.
Siç ishte në fillim të luftërave jugosllave ose në prag të Luftës së Parë Botërore, mund të jetë e vështirë të bindesh botën për rëndësinë e Ballkanit. Në vitet 1990, vendet evropiane nuk arritën t’i përgjigjen me urgjencë të mjaftueshme krizës dhe Shtetet e Bashkuara u detyruan të ndërhynin. Megjithatë, këtë herë, janë Shtetet e Bashkuara që janë kthyer nga brenda dhe nuk ka gjasa të ndërhyjnë. Pra, barra ka të ngjarë të mbetet mbi BE-në. Asgjë më pak se stabiliteti i Evropës dhe vitaliteti i vazhdueshëm i BE-së dhe aleancës së NATO-s, janë në linjë.