Negociatat e fshehta me amerikanët mbi statusin e Kosovës u mbajtën në Beograd edhe para Konferencës së Paqes në Rambuje, e cila u dështoidhe ishte hyrja në bombardimet e Serbisë. Vladan Kutlesic, profesor i së Drejtës Kushtetuese, po punonte për një dokument me përmbajtje politike në Beograd në atë kohë, ndërsa një dokument tjetër, me natyrë ushtarake, u përgatit nën udhëheqjen e Presidentit Serb Milan Milutinovic. Vetë Kutlesic luajti një rol të rëndësishëm gjatë negociatave në Rambuje, të paktën derisa telegrami me përmbajtjen “Tradhëtar, ju jeni zëvendësuar” mbërriti në kështjellën franceze.
Kutlesic, i cili ishte praktikisht i ngarkuar me kryerjen e negociatave të fshehta për të ardhmen ligjore të Kosovës dhe rritjen e autonomisë nga pala serbe, foli për herë të parë për javoren serbe ‘Nedeljnik’ për detajet e kësaj periudhe të trazuar në të cilën u dryshua fati i Kosovës.
Një vit para Rambujesë, në Beograd, në fshehtësi absolute, ne filluam bisedimet me amerikanët për Kosovën. Vetëm katër njerëz e dinin për këtë. Në një atmosferë shumë të mirë dhe konstruktive, Jim O’Brien, këshilltari special i Madeleine Albright dhe një nga njerëzit e saj më të besuar, erdhi në shkurt te 1998. Ai qëndroi në Beograd vazhdimisht nga shkurti deri në maj 1998 dhe ne të dy kemi punuar në një tekst që supozohej të zgjidhte statusin e Kosovës. Ne kemi punuar ngadalë, nuk kemi pasur afate. Më duhet të them se ai është një avokat i shumë i zoti. Gjatë asaj periudhe, ai shkoi vetëm njëherë në Shtetet e Bashkuara për një kohë të shkurtër, për pesëmbëdhjetë ditë, sepse lindi vajza e tij, pas së cilës ai u kthye. Deri më 1 korrik, kishim vetëm fillimin e marrëveshjes dhe biseduam për konturet e tekstit përfundimtar. Puna jonë shkoi në drejtim të zgjerimit të autonomisë së Kosovës. Pastaj erdhën pushimet, Jim u kthye në Shtetet e Bashkuara me një marrëveshje për të vazhduar në gusht. Sidoqoftë, kjo nuk ndodhi kurrë, sepse ndodhi diçka në fushë që ende nuk e di, por diçka që shkatërroi atmosferën e mirë të ne dhe amerikanëve dhe ndaloi së punuari. Që atëherë, nuk ka pasur asnjë bashkëpunim dhe puna u dërpre deri në Rambuje – zbulon Kutleutiš.
Prandaj ai dhe O’Brien po punonin për një marrëveshje ligjore, ndërsa në të njëjtën kohë në Beograd, Milan Milutinoviç dhe Christopher Hill po punonin gjithashtu në fshehtësi, lidhur me aksionin ushtarako-policor në Kosovë.
Ambasadori Hill iu drejtua Milutinoviçit me shumë përzemërsi, mirëkuptim dhe këshilla se si të kryhej veprimi në Kosovë, por në të njëjtën kohë ai vendosi kufizime ndaj tij të përfshira në rregullat e OSBE-së për konfliktet e brendshme. Dhe pastaj e dëgjoj, mund të citoj atë që dëgjova: Milan, ne nuk duhet të jemi të gjelbër në fushë, vetëm blu. Do të thoshte që ne nuk ishim ushtria për të qenë atje, por policia. ‘Nëse nuk ka blu sa duhet, pikturojeni atë në të gjelbër në blu’. ‘Asnjë aviacion, asnjë helikopter,’ asnjë tank, asnjë BPR, asgjë mbi 80 mm ‘. Këto ishin rregullat e OSBE-së që amerikanët kërkuan të respektoheshin – tregon Kutlesic.
Çështja Jashari si një pikë kthese
Pika e kthesës në qëndrimin e amerikanëve ndaj çështjes së Kosovës luajti rasti i Adem Jasharit dhe veprimet e forcave serbe të sigurisë në fshatin Prekaz, më 5 mars 1998.
Sipas Nedeljnik, kjo ngjarje përfaqëson një pikë kthese në krizën e Kosovës dhe shënon fillimin e luftës.
E vërteta rreth Rambujesë: “Tradhëtar, ti je zëvendësuar”
Pas ngjarjeve në Prekaz, për këtë arsye, konfliktet e armatosura u intensifikuan, kështu që vitin e ardhshëm u mbajt një konferencë në Rambuje.
Kutlesic, i cili ishte anëtar i delegacionit shtetëror në këto bisedime paqësore, thotë se ai u takua përsëri atje me bashkëpunëtorin e tij të vjetër Jim O’Brien.
Pastaj fillon Rambuje. Edhe ata më futën në delegacion. Shteti vendos një delegacion të klasit të dytë politikisht. Kjo ishte e çuditshme për mua. Dhe në një shembull tjetër, ishte edhe më e çuditshme për mua. Gjatë rrugës për në aeroport, ishte e shtunë, Gorica Gajevic më thirri në vendin e saj, edhe pse unë nuk isha anëtar i SPS. Unë vij tek ajo dhe ajo në lot, me një dorë të dridhur më jep zarfin dhe më thotë ‘nga një mik për familjen’. Dhe ajo qante, është e qartë për të, por nuk ishte e qartë për mua dhe e kuptoj që janë para. Unë do të marr të njëjtën gjë nga policia në aeroport, me një garanci se ata do të kujdesen për fëmijët e mi. Ata nuk kërkojnë asgjë në këmbim. Udhëheqja e shtetit kishte frikë se çfarë do të ndodhte – thotë Kutlešić dhe vazhdon:
Ne ishim të mbyllur në kështjellë. Asgjë nuk po ecte mirë. Udhëheqësi i konferencës, Petrich dhe Majorski, po kërkojnë që ajo të shkruhet menjëherë, dhe ne po kërkojmë që të vendosen parimet. Dhe asgjë nuk bëhet për tre ditë. Ditën e tretë, unë shoh Jimin në korridor. Unë i bëj me dorë, ai më bën me dorë dhe më vonë në darkë i afrohemi njëri-tjetrit. Jimi me thotë, ‘Vladan, le të punojmë, asgjë nuk po bëhet këtu.’ Unë i them se nuk kam autoritet, sepse tani jam vetëm anëtar i delegacionit. Ai thotë, ‘Mirë, por ti e di që nuk është mirë.’ Pas dy ditësh, ai thotë, ‘Kjo padyshim që nuk është mirë, le të shkojmë atje ku e kemi lënë në korrik.’ Unë them – në rregull. Ai erdhi në dhomën time rreth orës 22.30 dhe ne të dy filluam të shkruajmë me dorë tekstin e marrëveshjes pa shërbimin ushtarak. Teksti i marrëveshjes ishte në një nivel më të dobët se ndryshimi i vitit 1974, por nënkuptonte një autonomi të zgjeruar, me institucione paralele dhe modelin belg të federalizmit. Kjo rritje e autonomisë parashikonte gjithashtu ndarjen e punëve të policisë sipas modelit amerikan: policia federale dhe provinciale. Ishte një model i pranueshëm – shpjegon Kutlešić.
Ai vazhdon të argumentojë se si kanë rrjedhur gjërat..
Kur mbaruam, ishte rreth tre e gjysmë të mëngjesit, Jimi më tha: ‘Më pëlqen kjo, zgjo delegacionin tënd, unë do ta marr timen.’ Kjo më tregoi se ai ishte në të vërtetë kryesor në të gjithë anën perëndimore. Ne i zgjuam të gjithë dhe pastaj ai foli, unë isha në heshtje. Vetëm Ratko Markoviç më mbështeti, Sainovic dhe Stambuk heshtnin. Jimi thotë, ‘Kjo është një bazë e fortë për bisedë, unë po e dërgoj në Uashington, ju dërgoni në Beograd, do të shihemi sonte.’ Unë shkova për të fjetur. Atë mbrëmje, rreth tetë e gjysmë, mbërriti një telegram kripto, i nënshkruar nga Ministri i Punëve të Jashtme, Z. Jovanoviç. Në të shkruhej: ‘Tradhëtar, ti je zëvendësuar. Milan Milutinović po vjen të marrë përsipër negociatat. ‘ I dërgova Millosheviçit një telegram të koduar: ‘Mirë, po kthehem në Beograd’, dhe ai ma ktheu kodin që të isha atje dhe askush të mos më prekte. Por Milutinoviç refuzoi tekstin e marrëveshjes. Ai as nuk më pyeti asgjë dhe as nuk foli për të. Dhe pastaj kemi zhvillimin e situatës që çoi në bombardime – thotë Kutlesic.
Ai beson se ajo që iu ofrua Serbisë në Rambuje, Serbia nuk mund ta marrë më kurrë
“Dhe nuk ka asnjë amerikan të lig dhe të korruptuar që na bombardoi papritur dhe nën mbulesën e natës. Ishte një proces që ne nuk dinim ta përdorim”, thotë Kutlešić.
Ai shton se ka pasur një histori në Serbi për 20 vjet, e cila, siç thotë ai, është përhapur nga Nikola Sainovic dhe Zivadin Jovanovic, dhe e cila thotë se ne e hodhëm poshtë marrëveshjen në Rambuje, sepse supozohej se ishim të okupuar prej saj.
Ky është Kapitulli 7 dhe dispozitat kalimtare që do të ketë një referendum në tre vjet. Të dyja janë gënjeshtra, sepse nuk shkruhet kështu. Dhe askush nuk e ka lexuar tekstin e marrëveshjes në Rambuje, i cili ekziston edhe në internet. Ky okupim i pretenduar është një marrëveshje standarde SOFA që u bë Aneksi B i Rezolutës 1244. Pra, kjo është gënjeshtra e parë. Gënjeshtra e dytë është për referendumin, unë e njoh atë artikull të marrëveshjes përmendsh, sa herë e kam lexuar. Dispozita kalimtare lexon si vijon: “Në tre vjet, do të organizohet një konferencë ndërkombëtare për të diskutuar rezultatet e kësaj marrëveshjeje dhe për të marrë parasysh vullnetin e njerëzve”. Cilët njerëz, çfarë do, në bazë të asaj që – shpjegon Kutlešić.
Shansi i humbur
Kutlesic deklaron se Rezoluta 1244 përmend Rambujenë në katër vende, në mënyrë që pjesë të tekstit të marrëveshjes të merren plotësisht. Rambuje përmendet dy herë në tekstin e Rezolutës dhe dy herë në anekse.
Ai deklaron se Serbia e humbi shansin tjetër pas themelimit të protektoratit në Kosovë. Hans Hackerup, thotë ai, u ul dhe shkroi kushtetutën e përkohshme të Kosovës, e cila zgjati deri në 2008.
Nëse do të ishim të zgjuar, do ta integronim atë në Kushtetutën tonë dhe kështu do ta integronim Kosovën në Serbi. Ai flet për të drejtat e Jugosllavisë dhe Serbisë. Ishte e vlefshme deri në vitin 2008. Ne mund të bënim rregullime kushtetuese dhe ligjore për të njëjtin shtet. Që nga viti 2008, nuk ka asnjë shans që të jemi në të njëjtin shtet. e vetmja gjë që mund të bëjmë është të njohim dhe në këmbim të marrim të drejta për serbët dhe kishën. Nga ana tjetër, Kosova nuk mund të bëhet kurrë shtet për sa kohë që është e vlefshme Rezoluta 1244. Dhe kjo është e vetmja gjë që iu intereson shqiptarëve – thotë Kutlesic.