Për javë të tëra, mijëra serbë kanë dalë në rrugë dhe kanë bllokuar ura, autostrada dhe kryqëzime në të gjithë vendin, duke protestuar kundër një ligji që lehtëson konfiskimin e pronës.
Në sfond të historisë është gjiganti shumëkombësh Rio Tinto, i cili po planifikon një minierë të madhe litiumi në Serbinë perëndimore me pasoja të mundshme fatale për mjedisin, shkruan profesori gjerman i historisë dhe politikës në Evropën Juglindore, Florian Bieber për Deutsche Welle.
Shqetësimi ka mbështetjen e regjimit të presidentit serb Aleksandar Vuçiq. Pamjet nga protestat e para në fund të nëntorit treguan banditë të maskuar duke rrahur protestuesit me shkopinj. Me sa duket ata janë dërguar atje nga autoritetet.
Këto imazhe më japin një ndjenjë të asaj që kam parë tashmë. Pesë vjet më parë, persona të maskuar rrënuan ndërtesat në qendër të Beogradit në mes të natës me makineri ndërtimi për t’i hapur rrugë një përpjekjeje të njohur si Beogradi mbi ujë. Që atëherë, me shumë para dhe ‘marrëveshje’ të errëta me Emiratet e Bashkuara Arabe, ndërtesat shumëkatëshe kanë dëmtuar shëtitoren Sava.
Banditët po e mbrojnë edhe portretin e Ratko Mlladiqit në një nga fasadat në Vraçar. Huliganët parandalojnë çdo përpjekje të beogradasve – disa prej të cilëve janë kolegë dhe miq të mi – për ta hequr këtë shprehje të adhurimit nga një krimineI i dënuar Iufte. Ata të rinj me kapuçë, të cilët zakonisht gjëmojnë nga tribunat e stadiumit në ndeshjet e futbollit, prej kohësh janë bërë krahu i zgjatur i regjimit të Vuçiqit.
Frika po qarkullon në Serbi. Nuk ka mbetur pothuajse asnjë media e pavarur, kritikët shpifen dhe opozita akuzohet për tradhti të lartë. Kur kritikoj autoritetet serbe, unë vetë shpesh shpallem “lobist shqiptar”. Në një atmosferë të tillë, shumë nuk guxojnë të shprehin pakënaqësi.
Është kaq inkurajuese që protestat mjedisore kundër minierës së litiumit janë protestat më të mëdha kundër regjimit të Vuçiqit deri më tani. Ato janë gjithashtu të rëndësishme sepse nuk ndodhin vetëm në Beograd, por edhe në vende më të vogla, ku është edhe më e vështirë të shprehësh mendimin tënd.
Projekte prestigjioze, mbështetje ndërkombëtare
Në të njëjtën kohë, është shkatërruese që shumë serbë besojnë, dhe me të drejtë, se Vuçiqi mund të mbështetet në përkrahjen e Perëndimit, mbi të gjitha të Gjermanisë. Shumë spekulojnë se ish-kancelarja Angela Merkel mbështet minierën e litiumit, një lëndë e parë që do të përdoret për të prodhuar bateri për makina elektrike – shumë prej të cilave do të jenë ‘Made in Germany’. Vuçiq arrin të sigurojë mbështetje ndërkombëtare me projekte prestigjioze.
Në mënyrë të ngjashme jotransparente, një konsorcium francez fitoi një tender për ndërtimin e metrosë së Beogradit. Investitorëve nga Kina dhe Emiratet e Bashkuara Arabe iu dhanë fabrika dhe tokë të vlefshme përmes marrëveshjeve të paqarta. Rusia dominon sektorin e energjisë.
Kjo nuk ka të bëjë vetëm me interesat ekonomike, shkatërrimin e natyrës dhe korrupsionin, por edhe me besueshmërinë e Bashkimit Evropian. Rusia dhe Kina nuk janë të interesuara për demokracinë apo sundimin e ligjit. Por në Gjermani këto parime nuk duhen harruar lehtë.
Sot me të drejtë mund të thuhet se Serbia rrëshqiti në diktaturë dhe kjo ndodhi me mbështetjen e Gjermanisë. Angela Merkel ia ka mbajtur gjithmonë kurrizin Vuçiqit. Për shembull, ajo e priti në Berlin vetëm pak ditë para zgjedhjeve presidenciale të vitit 2017. Fotot e takimit u interpretuan me të drejtë si mbështetje për kandidatin Vuçiq.
Iluzioni i një partneri ideal
Qeveria e re gjermane tani ka mundësinë të fillojë një politikë të re, të ndryshme ndaj Ballkanit Perëndimor. Deri më tani, qëndrimi jokritik gjerman i Vuçiqit ndaj karakterit dhe qeverisë së tij e ka inkurajuar atë t’i shkelë mediat. Të gjitha mediat e mëdha janë në linjë me qeverinë. Nga 168 njësi të vetëqeverisjes lokale, partia në pushtet i ka 161, si dhe të gjitha institucionet shtetërore, pa përjashtim.
Për një kohë të gjatë në Berlin dhe Bruksel ekzistonte një iluzion se Vuçiqi ishte partneri ideal për një kompromis me Kosovën. Por nuk kishte zgjidhje edhe pas dhjetë vjetësh nën ndërmjetësimin e BE-së. Në vend të kësaj, Vuçiqi tregoi tre vjet më parë se në të vërtetë dëshiron t’i ndryshojë kufijtë. Ai iu afrua rrezikshëm këtij qëllimi në një moment, falë mbështetjes së ish-presidentit amerikan Donald Trump , disa anëtarëve të BE-së dhe ish-Përfaqësueses së Lartë Federica Mogherini . Për fat të mirë, Angela Merkel nuk arriti të bindet.
Megjithatë, status quo-ja i konvenon shumë Vuçiqit. Është naive të besohet se një autokrat si ai herët a vonë do ta pranojë një kompromis me Kosovën. Do të ishte e rëndësishme që shefja e re e diplomacisë gjermane, Annalena Baerbock, të mbajë një qëndrim më kritik dhe në këtë mënyrë ta rivendoste besimin e qytetarëve serbë në BE.
Më parë, flamujt e BE-së dhe sloganet pro-evropiane mund të shiheshin në protestat në Serbi dhe vendet përreth, por kjo është zhdukur. Shumë e shohin Gjermaninë dhe BE-në si roje të status quo-së, jo si aleatë në luftën për më shumë demokraci.
Besueshmëria e BE-së u rrit edhe nga fakti se presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, vlerësoi reformat e zbatuara nga qeveria në Beograd dy muaj më parë. Fakti që BE-ja dhe Gjermania përmbahen nga kritikat, në fund të fundit dëmton popullin e Serbisë, i cili gjithnjë e më shumë ndihet i bllokuar.
Fjalë të qarta për t’i vënë në veprim
Prandaj është inkurajuese që marrëveshja e koalicionit të qeverisë së re gjermane kërkon forcimin e shtetit të së drejtës në vendet anëtare të BE-së. Formulime të tilla të qarta mund të ndihmojnë në procesin e integrimit të vendeve të Ballkanit Perëndimor.
Përveç fjalëve të qarta, qeveria e re në Berlin duhet të ketë guximin për të nisur procesin e bllokuar të anëtarësimit në BE. Marrëveshja e koalicionit parashikon vazhdimin e politikës aktuale, më saktë angazhimin për fillimin e negociatave ndërmjet BE-së dhe Shqipërisë e Maqedonisë së Veriut (që tashmë është bllokuar nga Bullgaria), liberalizimin e vizave për Kosovën (të bllokuar nga Holanda dhe Franca) dhe dialogun ndërmjet Serbisë dhe Kosovës.
Të gjitha këto janë synime të respektueshme, por pyetja është nëse kjo qeveri do të investojë mjaftueshëm kapital dhe energji politike për t’i lëvizur gjërat realisht nga ngërçi.
* Florian Bieber është profesor i historisë dhe politikës në Evropën Juglindore në Universitetin e Gracit. Ai është koordinator i nismës BiEPAG, e cila mbron demokratizimin dhe integrimin evropian të Ballkanit Perëndimor.