NGA Azgan Haklaj
Hienat pansllave e neootomane vazhdojnë sulmin kundër simboleve kombëtare dhe grabitjen e trashëgimisë shpirtërore me synim shterrimin e identitetit kulturor të Kombit Shqiptar.
Serbët rrëmbyen lahutën, Irani po grabit çiftelinë, grekët po vjedhin llautën, malazezët synojnë përvetësimin e xhubletës
Sllavët po përpiqen të marrin Eposin e Kreshnikëve.
Çfarë na mbetet neve?!
Çitianet e dajës, Sulltan Ramës dhe Guruja (Paramahamsa Vishewandanda) i Damian Gjiknurit.
Ku janë strukur institucionet shtetërore?!
Qeveria Shqiptare në vend që të marrë masa e të hartojë një strategji panshqiptare për mbrojtjen e tyre rrënoi vetë teatrin kombëtar dhe me anë të qendrës kombëtare të veprimtarive folklorike promovon buzukun gjatë pandemisë si trashëgimi greke.
Kjo situatë imponon platformë emergjente panshqiptare për mbrojtjen e identitetit kombëtar.
Eshtë krijuar një panoramë tragjikomike në dyert e Uneskos.
Hienat pansllave e neootomane pasi kanë ndërmarrë një sulëm të akorduar kundër simboleve kombëtare janë turrur për të rrëmbyer trashëgiminë shpirtërore, pasuritë kulturore shqiptare të mbetur pa Zot.
Qeveria Shqiptare në vend që të hartojë një platformë panshqiptare për mbrojtjen e tyre bëhet vetë pjesë e ketyre skenarëve ogurzi.
Me rrulat e talebanëve të saj e shembi vetë tempullin e artit, shtëpinë e artistëve, rrënoi identitetin kulturorë, me qëllimin keqdashës, asgjesimin e memories kombëtare, kurse për grabitjen e trashëgimisë kulturore hesht në mënyrë të paturpshme.
Akademitë e shkencave të Shqipërisë dhe Kosovës nuk reagojnë, Instituti i Kulturës Popullore nuk prononcohet, ministritë e kulturës të Shqipërisë dhe Kosovës janë inekzistente, madje Ministria e Kulturës së Shqipërisë në mënyrë paradoksale, duke shfrytëzuar pandeminë, promovoj buzukun si trashëgimi kulturore greke.
Unioni Artistik i Kombit “Kalorës i Urdhrit të Skënderbeut”, nderuar me “Medaljen Gjergj Kastrioti”, denon me forcë këtë platformë të akorduar pansllave – neootomane, sulmin ndaj simboleve kombëtare, grabitjen dhe përvetësimin nëpërmjet Uneskos të instrumentëve muzikorë shqiptarë, synimin e rrembimit të Eposit të Kreshnikëve, asgjësimin e identitetit kulturor, zhbërjen e historisë kombëtare, njëkohësisht bën thirrje për hartimin e një programi dhe strategjie panshqiptare për mbrojtjen e identitetit kombëtar.
Po pse jemi në këtë situatë?!
Eshtë krejt e thjeshtë për tu përgjigjur?!
Sipas përcaktimit filozofik kemi kombe dinastike, politike, kulturore.
Kombi ynë futet tek kombet kulturore, sepse akoma nuk është shtet komb, i cili në fakt do të ishte e vetmja zgjidhje që garanton stabilitet e paqe në rajon.
Folklori është ADN-ja e tij, engjëlli mbrojtës, pashaporta e identitetit të rrugëtimit përmes mugëtirës së shekujve, në kalvarin e gjatë për të mbijetuar.
Profeti Muhamet na ka lënë një postulat:
“jetëgjatësia e një populli varet nga jetëgjatësia e kulturës tradicionale të tij”.
Mbijetesa jonë gjatë odisesë kristiane, kulturës tradicionale i dedikohet.
Por është shumë e dhimbshme dhe e turpshme që po na i marrin armët e mbijetesës një nga një, për shkak të mbetjes pa përkujdesje, pa mbrojtje nga qeveria e institucionet përkatëse.
Qeveria nuk ka asnjë projekt mbrojtës, biles nuk ka investuar aspak në këtë fushë, përkundrazi ka deshmuar se për shkak të utilitetit për pushtet ka sakrifikuar të gjitha asetet kombëtare, pasuritë strategjike, madje Zhupan Rama është përfshirë si protagonist në skenarët ogurzi të ndarjes së trojeve shqiptare nga qarqet antishqiptare.
Sulltani ynë lahutën ia dhuroj Vuçiçit, të cilit do t’i dhuronte edhe troje shqiptare, Aeroporitn e Vlorës po ia jep Erdoganit, kurse çiftelinë Ayatollah Khomeinit.
Në mungesë të përfeksionimit, përsosjes dhe paisjes me teknologji të instrumentëve muzikorë folklorikë, për shkak të lenies pas dore, me dashje të Ministrisë së Kulturës së Shqipërisë, Shqipërinë e jugut e ka pushtuar buzuku, të cilin qendra kombëtare e veprimtarive folklorike vazhdon ta propagandojë si trashëgimi kulturore greke, ndërsa Shqipërinë e veriut e kanë pushtuar sazet turke.
Erdogani ndryshe nga ekspeditat pushtuese me luftë të Mehmet pushtuesit, po përdorë si strategji ekspeditat ekonomike rajonale në formë ndihme dhe ekspansionin kulturorë për ringritjen e Perandorisë Otomane, duke imituar e shpresuar kështu në suksesin që pati arritur inavdimi hollivudian i viteve 70- të në fundshekullin e 20-të.
Për këtë vershim neootoman në rajon janë shqetësuar edhe fuqitë e mëdha perëndimore.
Llautën që e përdorin shqiptarët si instrument folklorikë nga veriu i Shqipërisë, në Çamëri deri në Kalabri, kanë nisur punën për ta regjistruar si trashëgimi kulturore të tyren grekët në Unesko.
Malazezët synojnë ta përvetësojnë xhubletën shqiptare mijëravjeçare.
Nuk jam çuditur pse sllavoserbët nuk kanë bërë këkesë për ta rrëmbyer plisin e bardhë e xhamadanin.
Jo aspak.
Sepse shpresojnë ti marrin bashkë me Eposin e Kreshnikëve.
E çfarë na mbetet neve?!
Çitianet e dajës producent, Sulltan Ramës dhe Guruja i Damian Gjiknurit.
Po dashur të bëj kasandrën me hamendësi, përtej mendimeve hipotetike, po i referohemi dhe analizojmë me logjikë të ftohtë faktin e kryer.
Në dhjetorin e vitit të kaluar Irani u grabiti çiftelinë shqiptarëve duke e regjistruar atë në Unesko si trashëgimi të vehten.
Ku është Ministria e Kulturës?!
Ku janë institucionet shqiptare?!
Ku janë strukur?!
Pse heshtin?!
A po e shesin çiftelinë njësoj si Lahutën?!
Është tepër e rëndë, dramatike dhe komike njëkohësisht.
Shqiptarëve u është grabitur instrumenti bazë prej nga janë krijuar të gjithë instrumentët e tjerë me tela, ndërsa Ministria e Kulturës dhe institucionet përgjegjëse heshtin, bëjnë të paditurin.
Sigurisht do të mjaftohen me deklarata qesharake, ashtu sikur bënë për lahutën.
Natyrshëm shtrohen pyetjet:
A na mori Irani çiftelinë?!
Kujt i përket ajo?!
Për t’u dhënë përgjigje këtyre pyetjeve duhet shpjeguar kuptimi etimologjik i çiftelisë, e për këtë na vjen në ndihmë gjuha jonë e bukur shqipe, e cila gëzon statusin e 10-të gjuhëve më të vjetra të botës.
E kënë bërë edhe të tjerë ndonjë shpjegim para meje, por unë po përpiqem të bëj interpretime linguistike shtërruese të emrave të instrumentëve muzikorë folklorikë kordanofonë që nuk mund të shpjegohen në asnjë gjuhë tjetër veçse në gjuhën shqipe.
Vetë emri çifteli tregon pagëzimin e një instrumenti me dy korda.
Ky ëmërtim ka filluar të përdoret atëherë kur teknologjia e ka bërë të mundur pajisjen e kësaj vegle me korda metalike.
Po si u grabiti Irani çiftelisë shqiptarëve dhe si e regjistroj si trashëgimi iraniane ?!
Sepse përdori në regjistrim emrin e vjetër të saj, duter por persisht, dotar do – tar ( dy tela).
Për ta kuptuar më mirë lojën me emërtimin duhet të shpjegojmë kuptimin etimologjik të emrit “Duter”.
Duter fjalë për fjalë përkthehet në shqip dy ter, dy tjerr, të tjerra, pra dy fije, sepse në lashtësi kordat e istrumetëve muzikorë bëheshin me qimet e tjerra të kafshëve, por ata përdorën fjalën persishte dotar dy tela.
Është lehtësisht e kuptueshme se telat janë shumë më të vonë në kohë se kordat prej leshi, prandaj vetëkuptohet pa asnjë ekuivok se ata kanë marrë çiftelinë tonë.
Meqenëse çëftelia është instrumenti bazë nga janë krijuar të gjithë instrumenët e tjerë kordanofonë po i analizoj me radhë, një nga një
Në Ballkan është i njohur edhe buzuku, i cili është shumë i vonë në kohë, me të cilin është unifikuar kultura greke, pasi ua mori shqiptarëve, ku në fakt për turpin e saj qendra kombëtare e veprimtarive folklorike si të tillë e promovoj edhe sëfundmi gjatë pandemisë.
E theksoj me forcë këtë fakt sepse emri buzuk ka vetëm një shpjegim, shqip, buzë- ujku.
Dihet që ujku lëshon një zë të madh, ulurimë të zgjatuar, po ashtu edhe buzuku ka një tingull të fortë, të tejzgjatuar si hungurima e tij.
Në kohërat e herëshme kordat bëheshin me leshin e ujkut.
Buzuku nuk ka asnjë shpjegim në gjuhën greke.
Turqit i kanë vendosur emër tjetër, dyzen, që shqip do të thotë dy zëra.
Ndërsa mandolina me katër çifte telash shqip do të thotë,”ma nep dollinë”.
Të gjithë studiuesit janë në një mendim unik se buzuku është përsosje e tambures.
Tamburja është pranuar në mënyrë aksiomatrike, botërisht se është modifikimi i duterit, çiftelisë duke i shtuar një tel, kurse buzuku është krijuar shekuj më vonë, pas tambures, e cila është vertetuar katërcipërisht se është trashëgimi e të parëve tanë, i cili është përsosur në vijimësi.
Buzuku me tetë tela, katër çifte është krijim i shekullit të 20-të.
Tamburja do të thotë “Ta mburja” të mbajnë burrat.
Ajo ka qënë vegël vetëm për meshkuj, sepse për femrat kishte vegël tjetër, “Pandora”, pa në dorë, mban në dorë, në kuti.
Kështu shpjegohen të gjithë emrat me radhë të veglave me shumë tela, psh emri i vjetër “harpa” përkthehet qafëharp, kuptimi i të cilës vjen nga harku i gjuetarëve.
Edhe harpa vjen nga “Lyra”, lira, ylli, poli i veriut.
Romakët e quajnë timpan, persët zuraja, arabët asanja, etimologjikisht përkthehen “t’i mban”, ” zu- un-ra-ja”, “a – shaja -është shenja”.
Vetë Orfeu i famshëm përkthehet rrefëj.
Në shkrimet që kam trajtuar lahutën e kam quajtur si institucioni i kuvendit me Zotin.
Për të vertetuar si e kanë grabitur serbët atë e shoh të arsyeshme ti referohem edhe njëherë kuptimit etimologjik të emrit të saj, lahutë, e cila nënkupton e do të thotë lutë, të flasësh me perendinë, shkurt lutje perëndisë për fat, mbarësi, pra ajo ishte instrument i shoqërimit të ngjarjeve të jetës njerëzore.
Të gjithë studiuesit prestigjozë janë të një mendje se lahuta është instrumenti me i vjetër në botë dhe kanë dalë me përfundimin shtërrues se violina e sotme është përsosmëria e saj.
E risolla edhe njëherë në vëmendjen e publikut lahutën sepse edhe gusla e pranuar në Unesko si trashëgimi kulturore serbe është shumë e vonë, biles variant kroatë, të cilët janë pasardhës të fisit ilirë të dalmatëve që u asimiluan nga sllavët.
Shpjegimi etimologjik i gusle-s është “gisht që i bie instrumentit dhe gushë, sepse violina mbështetet në gushë, poshtë mjekrës.”
Strategjia e serbëve ka qenë e hollë, në fillim kanë marrë guslën, variant kroat dhe pastaj do të hidhen në sulem për Eposin e Kreshnikëve të Jutbinës, meqenëse Jutbina, që ata e thërrasin Udbine, ndodhet rreth 50 km në veriperëndim të Zarës në Kroaci, do të mundohen të luajnë me vendodhjen e saj në territorin e zaptuar atëkohë prej krajlive e zhupanëve të tyre.
Megjithëse të gjitha faktet historike janë kundër sllavo-serbëve Eposi është në rrezik e kërkohet reagim emergjent, unik, panshqiptar për ta mbrojtur trashëgiminë tonë kulturore të shtrenjtë e të shenjtë.
Ai është në rrezik se mund ta dhurojë Nastradini shqiptar Edi Rama, sepse sllavoserbët nuk kanë asnje argument për ta vertetuar si trashëgimi të tyren.
Studiuesi Ramadan Sokoli “Nderi i Kombit” thotë se Eposi është dokumentuar qysh në vitin 1350- afër 4- 5 shekuj pa dalë në skenë Vuk “UK” Karaxhiqi shqiptari nga Bosnja, i ortodoksizuar i cili krijoj folklorin serbë e kushtetutën serbe.
Arbëreshet e Zarës, të themeluar nga fisi ilir i liburnëve që u kanë rezistuar rrebesheve të historisë erozionit të kohërave, asimilimit që nga perandoritë e zhupanëve serbë, mbretërite sllave, ustashëve e udbashëve, janë deshmia kokfortë e pakundërshtueshme, se aty janë rrenjët ilire, vetë gusla është ilire dhe Eposi i Kreshnikëve është shqiptar.
Per të vertetuar këtë pohim po rikthehemi edhe njëherë tek Jutbina.
Jutbina është qëndra kryesore e kreshnikëve.
Ajo është urëkalimi nga identiteti fisnor ilirë në identitetit e ri, atë arbërorë.
Ky zhvillim ndodhi pas përballjes me pushtuesit barbarë serbë në shekullin e 7-të, të cilët u përqëndruan rreth lumit Sava, ku u konsoliduan e krijuan edhe mbretëritë e tyre me në krye krajlët.
Gjatë ketyre betejave të kreshnikëve me krajlitë serbe u krijuan këngët epike.
Shqiptarët arbërorë u zhvendosën në bjeshkët e nemuna, për t’u mbrojtur nga sulmet e barbarëve, por arbërorët u detyruan të ikin edhe nga Jutbina, veçse Eposin e morën me vehte.
Ata që kanë qëndruar aty janë asimiluar.
E kam shpjeguar në shkrimet e mëparshme se dylyftimet dhe mejdanet e kreshnikëve me krajlitë serbe vazhduan edhe në territorin e Tropojes së sotme.
Ajkuna e vajtoj Omerin në Grykën e Valbonës e Omeri e ka varrin në bjeshkët e Koshares.
Fshati Mejdan rrëzë Malit të Shkelzenit e ka marrë këtë emër nga dylyftimet e Mujit e Halilit me krajlitë serbe dhe Gjergj Elez Alisë me bajlozët e detit.
Një tjetër instrument muzikorë me korda, modifikim i çiftelisë, është sharkia, por shumë, shumë e vonë, në shekujt 17-18-të.
Kuptimi etimologjik i saj do të thotë “çfarë kie çfarë ke”.
Edhe ky instrument muzikorë përdorej për të shoqëruar ngjarjet e jetës.
Shpjegimi etimologjik i emrave të instrumetëve folklorikë bazikë të trashëgimisë kulturore shqiptare, verteton se ka një platformë akord sllavo – neootomane për grabitjen e saj.
Dy nga instrumentat bazë të identitetit kulturorë shqiptar lahuta dhe çiftelia janë rrëmbyer nga serbët dhe Irani, ndërsa buzuku është dhuruar vetë nga Ministria e Kulturës Shqiptare, kurse llauta po grabitet nga grekët.
Le të shpresojmë që fondacioni Prek Cali do ta shpëtojë xhubletën mijëra vjeçare nga përvetësimi i malazezëve.
Por e apostrofoj edhe njëherë se qëllimi kryesor i sllavëve është përvetësimi i Eposit të Kreshnikëve.
E pasi ta marrin eposin, e marrin edhe plisin e bardhë, edhe xhamadanin.
Ata shpresojnë shumë, se pasi kanë përjashtuar lahutën shqiptare dhe e kanë bërë pjesë të Uneskos guslën e kanë shumë të kollajtë për ta marrë Eposin, pasi e kanë marrë shpirtin e tij, lahutën.
Ata janë kujdesur herët, qysh pas Luftës së Dytë Botërore për ta shpopulluar krejtësisht zonën e Jutbinës dhe rreth saj nga popullsia kroate.
Gjatë luftërave të kroatëve me serbët në kohën e shpërbëries së Jugosllavisë Jutbina është demtuar shumë rendë deri sa e kanë marrë forcat kroate në vitin 1995.
Sllavët mendojnë se kanë zhdukur çdo gjurmë aty, prandaj po luftojnë me çdo çmim për ta përvetësuar Eposin tonë legjendarë.
Kjo situatë kërkon urgjentisht një platformë kombëtare panshqiptare, për mbrojtjen e simboleve kombëtare dhe ruajtjen e trashëgimisë kulturore shqiptare e identitetin kombëtar.
Duhet të reagojnë me shpejtësi rrufe ministritë e kulturës të Shqipërisë dhe Kosovës, akademitë e shkencare shqiptare, Instituti i Kulturës Popullore, studiuesit, akademikët, artistët, shoqatat kulturore, meqenëse Unesko nuk ka marrë vendim akoma për çiftelinë.
Unioni Artistik i Kombit Shqiptar lëshon kushtrimin.
Në këmbë për të shpëtuar trashëgimisë kulturore dhe identitetin kombëtar.
E lëshojmë këtë kushtrim sot në ditën e triumfit të fitores së parë të Heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastriotit mbi Perandorinë Osmane.
Është tepër paradoksale dashuria e Edi Ramës me Erdoganin që sot po na mban të izoluar, larg Europës.
Me dt 29 qershor të vitit 1444 në Betejën e Terviollit, e njohur si Beteja e Dibrës së Ulët arbërorët e udhëhequr nga Gjergji ynë mundën ushtrinë osmane prej 25000 trupash.
Pikërisht në ditën e fitores së parë të simbolit kombëtar e shtetëror, të shtetit me bazë nacionale, që sot quhet shteti komb ju bëjmë thirrje për të jetësuar mesazhin e thuprave të tij kur ai po kalonte në amshim.
Bashkë.
Në këmbë për të mbrojtur identitetin e sovranitetin kombëtar.
Bashkimi bën fuqinë e fuqia drejtësinë për kauzën tonë hyjnore shekullore.
Asgjë nuk mund ta ndalë finalizimin e ëndrrës tonë nacionale, bashkimin kombëtar e shtetin komb, me çifteli e pa çifteli, me lahutë e pa lahutë, me buzuk e pa buzuk.