Rusia, me mbështetjen e Kinës, po rrit presionin ndaj Perëndimit në Ballkan, ndërkohë që rajoni po përballet me krizën më të rëndë që nga vitet 1990. Në Bosnje e Hercegovinë, serbët po minojnë agjencitë qeveritare, duke kërcënuar të krijojnë ushtrinë e tyre dhe të shpallin pavarësinë, ndërsa Moska refuzon të njohë një administrator të ri ndërkombëtar, duke nxitur krizën.
E gjithë kjo kërcënon kolapsin e vendit dhe shpërthimin e një faze të re “të nxehtë” të konfliktit. Në të njëjtën kohë, Rusia po organizon provokime në Kosovë, dhe në Mal të Zi, “Demfronti” pro-Kremlinit, i cili tashmë është vërejtur gjatë tentativës për grusht shteti, po intensifikon krizën qeveritare, shkruan media ruse The Insider.
Ditët e fundit situata në Ballkan është përshkallëzuar deri në kufi dhe në këtë gjendje rol kyç ka luajtur edhe sjellja e Kremlinit. Në vend që të luajë rolin e një paqeruajtëse në një rajon të përbërë tërësisht nga konflikte të ngrira dobët, Moska po ndihmon në mënyrë aktive për të rihapur plagët e vjetra. Çështja ishte veçanërisht e mprehtë në një vend ku, dukej, një zgjidhje paqësore deri vonë ishte mjaft e suksesshme – Bosnjë dhe Hercegovina.
Bosnja dhe Hercegovina – fitili i një fuçi baruti
Paqja në Bosnjë dhe Hercegovinë bazohet në marrëveshjet e arritura pas luftës së viteve 1990, duke përfshirë një ushtri të unifikuar, shërbimet e inteligjencës dhe sistemin gjyqësor. Megjithatë, udhëheqësi serb Milorad Dodik kërcënoi kohët e fundit se do të tërhiqej nga këto marrëveshje, gjë që ka çuar në një rritje të paprecedentë të tensioneve. Lidhur me këtë, një grup kongresmenësh amerikanë i bënë thirrje presidentit Joe Biden të vendosë sanksione kundër atyre që destabilizojnë rajonin dhe më 5 nëntor, një përfaqësues i Departamentit Amerikan të Shtetit, Gabriel Escobar, mbërriti në Ballkan, me shpresën për zgjidhjen e krizës.
Iniciativat e fundit të Dodikut mund të çojnë në shkatërrimin e plotë të strukturave shtetërore: ushtria e bashkuar, e krijuar në 2006, është një nga lidhjet e pakta që lidh tre komunitetet etnike të vendit – myslimanët boshnjakë, serbët dhe kroatët. Disa ekspertë dhe politikanë po thonë këto ditë se Bosnja e Hercegovna është në prag të kolapsit dhe se kjo do të ketë një efekt domino në rajon. Në të njëjtën kohë, disa ekspertë e lidhin rritjen e tensionit me politikën e Serbisë dhe ndikimin e Rusisë.
Shtetet e Bashkuara luajtën një rol kyç në përfundimin e luftës civile në Bosnje, e cila mori gati 100 mijë jetë. Ishte Uashingtoni që nisi nënshkrimin e Marrëveshjes së Dejtonit, e cila përcakton strukturën e Bosnjës pas luftës: vendi përbëhet nga dy entitete të veçanta: Federata e Bosnjës e Hercegovinë dhe Republika Srpska.
Procesi i Dejtonit ka qenë objekt i mosmarrëveshjeve për 26 vjet mes elitave politike të tre komuniteteve kryesore të vendit, të cilat kanë ide të ndryshme për rolin e agjencive qeveritare, reformat dhe proceset integruese. Përpjekjet për të krijuar një model më të zbatueshëm nuk kanë dhënë rezultate dhe kontradiktat në kampin e garantuesve të paqes, duke përfshirë Rusinë, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Evropian, ndikojnë në efektivitetin e përpjekjeve ndërkombëtare.
Pas diskutimeve të gjata, Këshilli i Sigurimit i OKB-së miratoi në fillim të nëntorit një rezolutë për të zgjatur mandatin e kontingjentit paqeruajtës evropian EUFOR në Bosnje, por Rusia dhe Kina nuk lejuan administratorin ndërkombëtar në Bosnje përfaqësuesin e lartë Christian Schmidt të fliste në Nju Jork. Për më tepër, Moska, siç raporton agjencia DPA, kërcënoi se do të bllokojë rezolutën për zgjatjen e mandatit të EUFOR-it nëse në dokument përmendet Përfaqësuesja e Lartë.
Schmidt do të informonte komunitetin botëror për “kërcënimin real” të rënies së Bosnjës dhe rrëshqitjen në luftë. Sipas tij, nëse Dodik tërhiqet nga marrëveshja për një ushtri të bashkuar, një kontingjent më i madh ndërkombëtar duhet të kthehet në Bosnje. Tani këtu ka vetëm 600 trupa të EUFOR-it, dhe pas luftës më shumë se 60 mijë ushtarë u dërguan këtu nën komandën e NATO-s.
Administratori ndërkombëtar, pozicioni i të cilit parashikohet nga Marrëveshja e Dejtonit, deri më tani ka informuar personalisht Këshillin e Sigurimit të OKB-së për situatën në Bosnje dy herë në vit. Megjithatë, tani do të ketë probleme me këtë. Mosmarrëveshjet mbi praninë ndërkombëtare u përshkallëzuan në fund të majit, kur Moska për herë të parë në 26 vjet pas luftës në mënyrë sensacionale nuk e mbështeti emërimin e një Përfaqësuesi të Ri të Lartë.
Në mbështetje të kandidaturës së ish-ministrit të Bujqësisë së Republikës Federale të Gjermanisë, Christian Schmidt të gjitha vendet e përfshira në Komitetin Drejtues të Këshillit për Zbatimin e Marrëveshjes së Paqes, me përjashtim të Rusisë, kujtojmë, përveç Rusisë, Kanadaja, Franca, Gjermania, Italia, Japonia, Britania e Madhe, Shtetet e Bashkuara, si dhe shteti që mban Presidencën e Bashkimit Evropian, Komisionit Evropian dhe Organizatës së Konferencës Islamike, e cila përfaqësohet nga Turqia.
Më vonë, pasi kishte marrë mbështetjen e Pekinit, i cili nuk ishte i përfshirë në zgjidhjen e Bosnjës, diplomacia ruse i paraqiti Këshillit të Sigurimit të OKB-së një rezolutë në të cilën marrëveshja për kandidaturën e Schmidt lidhej me përfundimin e parakohshëm të detyrës së përfaqësuesit të lartë në vitin 2022. Në të njëjtën kohë, Rusia dhe Kina, të cilat u bashkuan me të, kërkuan tashmë që të anulojnë kompetencat speciale që lejojnë administratorin ndërkombëtar të marrë vendime detyruese dhe të shkarkojë zyrtarë dhe gjyqtarë pa të drejtë ankimimi.
Askush nuk e mbështeti rezolutën ruso-kineze në korrik. Pasi Schmidt mori detyrën më 1 gusht, Moska dhe Pekini deklaruan jolegjitimitetin e tij dhe refuzuan të bashkëpunonin me të. Ky qëndrim i dy fuqive bërthamore i dha besim Dodikut në retorikën e tij separatiste.
Ai kërcënon se do ta gjykojë Schmidtin si një mashtrues dhe me gjithë mbështetjen publike që SHBA dhe BE i kanë dhënë administratës së re ndërkombëtare, Dodik pretendon se “fuqitë e mëdha kanë rënë dakord të shkatërrojnë Zyrën e Përfaqësuesit të Lartë”.
Sulmet e tij ndaj administratës ndërkombëtare, me të cilën, në përputhje me Marrëveshjen e Dejtonit, është i detyruar të bashkëpunojë, Dodik i plotëson me ofendime dhe deklarata provokues ndaj kundërshtarëve politikë. Kështu së fundi në ndërtesën e presidiumit në Sarajevë organizoi tubime të forta me fizarmonikë dhe alkool, duke kënduar këngë nacionaliste.
Dodiku dhe gjenocidi
Ndërsa Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian u bëjnë thirrje serbëve të Bosnjës që t’i japin fund bojkotit të autoriteteve shtetërore dhe të kthehen në punë, Moska dhe Beogradi përmbahen nga deklarata të tilla dhe në përgjithësi nga kritikat ndaj Dodik. Për të dy kryeqytetet, ai është aleati kryesor në Ballkan. Në të njëjtën kohë, Beogradi është një nga tre palët e Marrëveshjes së Dejtonit dhe Moska është një nga garantuesit e saj dhe ky dokument ndalon çdo veprim dhe kërcënim që vë në pikëpyetje sovranitetin dhe integritetin territorial të vendit.
Për kundërshtarët politikë të Dodikut në kampin serb, premtimet separatiste janë një rrugë drejt së panjohurës që rrezikon paqen dhe stabilitetin. Politikanët në Sarajevë i quajnë veprimet e tij një trazirë antikushtetuese. Më 18 tetor, Zyra e Prokurorit të Bosnjës e Hercegovinës njoftoi fillimin e një hetimi kundër Dodik, por nuk dihet pse.
Arsyeja formale e zemërimit të Dodikut dhe e bojkotit të organeve shtetërore ishte miratimi, me sugjerimin e paraardhësit të Schmidt si përfaqësues i lartë Valentin Inzko, i ndryshimeve në Kodin Penal, që nënkupton deri në pesë vjet burg për mohim të gjenocidit dhe luftëra të tjera. krimet.
Kjo i referohet, para së gjithash, masakrave kundër myslimanëve në Srebrenicë në vitin 1995, të cilat Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë e Kombeve të Bashkuara në vitin 2007 e njohu si gjenocid. Vetë Dodik, i cili erdhi në pushtet në fund të viteve 1990 falë mbështetjes së vendeve perëndimore, në të kaluarën e quajti faktin se do të ishte kryer gjenocid në Srebrenicë, por gradualisht u largua nga ky pozicion, duke kërkuar një hetim të ri.
Në Republikën Srpska, nuk është zakon të flitet për krime të kryera nga vetë serbët, pasi kjo konsiderohet jopatriotike. Në vitet e fundit, Dodik e ka bërë mohimin e Srebrenicës dhe margjinalizimin e viktimave të armikut një pjesë të rëndësishme të retorikës së tij politike. Kjo gjeneron zemërim dhe dënim nga myslimanët dhe kroatët boshnjakë, si dhe nga SHBA dhe BE.
Moska e ndihmon Dodikun aq sa mundet: në vitin 2015, Rusia vuri veton ndaj një rezolute që dënonte gjenocidin në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, megjithëse autoritetet ruse më shumë se një herë e përdorën këtë tragjedi në deklaratat e tyre, duke folur për konfliktet në Gjeorgji dhe Ukrainë. Për shembull, Ministri i Jashtëm, Sergei Lavrov deklaroi në gusht 2008 se “paqeruajtësit tanë nuk do të lejojnë një përsëritje në Osetinë e Jugut të asaj që ndodhi në Srebrenicë, kur paqeruajtësit nga Holanda nuk ishin në gjendje të parandalonin gjenocidin”. Më vonë, Moska, si Dodik, e hodhi poshtë këtë fjalë.
Ekspertët i vlerësojnë ndryshe pasojat e krizës aktuale. Disa njerëz mendojnë se Dodik nuk do të guxojë të shkojë deri në fund dhe nuk do të shpallë pavarësinë dhe retorika e tij e zhurmshme synon vetëm të largojë vëmendjen e njerëzve nga situata e vështirë ekonomike dhe korrupsioni në shkallë të gjerë. Të tjerë besojnë se Dodik, së bashku me liderin e nacionalistëve kroatë, Dragan Çoviq, janë më shumë se kurrë pranë shkatërrimit të shtetit boshnjak dhe një konflikt është mjaft i mundshëm këtu, megjithëse jo në një shkallë kaq të madhe.
Ekziston edhe një mendim i tillë se Dodik së shpejti do të përballet me sanksione serioze dhe do të largohet nga skena politike. Disa nuk përjashtojnë që, ashtu si familja e ish-presidentit serb Slobodan Millosheviq, ai do të duhet të kërkojë azil politik në Rusi. Megjithatë, deri më tani nuk flitet për azil. Moska, të paktën në nivelin e propagandës, po ndihmon aktivisht Dodikun, duke shkatërruar autoritetin e administratorit ndërkombëtar dhe duke justifikuar përpjekjet e tij për të shkatërruar ushtrinë e bashkuar.
Provokimet në Kosovë
Moska po përpiqet të mbetet shumë aktive në një zonë tjetër krize – Kosovën. Të gjitha vitet që kanë kaluar nga shpallja e pavarësisë së Kosovës në vitin 2008, Rusia ka mbetur në ballë të kundërshtarëve të Prishtinës, duke diskredituar elitën politike të Kosovës dhe duke luajtur së bashku me retorikën e pushtetit që buron nga Beogradi.
Në fund të tetorit, dy diplomatë rusë u dëbuan nga Kosova “për aktivitete që minojnë sigurinë kombëtare dhe rendin kushtetues”. Bëhet fjalë për punonjës të zyrës në Prishtinë të Ambasadës ruse në Serbi, ku punojnë rreth 10 diplomatë.
Në Sheshin Smolenskaya, vendimi i autoriteteve kosovare u quajt “provokim i rëndë”. Sipas raportimeve të medieve kosovare, në fillim të këtij viti, një prej atyre që iu mohua mikpritja në Prishtinë, Aleksey Krivosheevit u dëbua nga Shqipëria. Para kësaj, ai ka punuar në Ambasadën ruse në Shkup, ku dyshohet se ka ndërvepruar me kundërshtarët e kryeministrit properëndimor Zoran Zaev.
Rusia është quajtur shpesh një vend armiqësor në Kosovë për shkak të mbështetjes së saj për politikën e Serbisë dhe fushatës aktive kundër Kosovës që Moska po zhvillon në platforma të ndryshme ndërkombëtare. Disa ekspertë nuk e përjashtojnë as që Beogradi dhe Moska do të tentojnë të pushtojnë rajonet veriore të Kosovës me pretekstin e mbrojtjes së serbëve vendas. Megjithatë, ky skenar mbetet hipotetik.
Beogradi është prangosur duar e këmbë nga marrëveshjet me NATO-n që e pengojnë atë të dërgojë trupa në Kosovë. Moska nuk ka asnjë levë ushtarake në rajon dhe instrumentet e saj kryesore në këtë drejtim janë ndikimi përmes kishave, demonstrimi i fuqisë së saj dhe propaganda antishqiptare përmes kanaleve diplomatike dhe mediave të kontrolluara.
Një nga shembujt më të fundit lidhur me nxitjen e urrejtjes dhe përhapjen e dezinformatave në nivel diplomatik lidhet me ngjarjet e fundit të shtatorit – fillim të tetorit, kur një mosmarrëveshje për përdorimin e targave u përshkallëzua mes Beogradit dhe Prishtinës. Më pas ambasadori rus në Serbi, Alexander Botan-Kharchenko deklaroi publikisht se e gjithë kjo histori kishte “qëllim për spastrimin etnik”, megjithëse nuk ka asnjë provë për ta mbështetur këtë. Po ashtu, Botan-Kharçenko, së bashku me ministrin e Mbrojtjes së Serbisë, Nebojsha Stefanoviq kishin vizituar njësitet e ushtrisë serbe të vënë në gatishmëri në kufirin me Kosovën. Ndërsa shumë e dënuan lojën e dramatizuar të muskujve, prania e një fuqie bërthamore pranë Kosovës në mes të krizës duhet të kishte rritur frikën në rajon. Kështu Moska, pasi mbetet pa rolin e ndërmjetësit pas 2008-së, merr disa pikë.
Në Kosovë, Moska nuk ka liri veprimi duke pasur parasysh mjedisin armiqësor dhe praninë e fortë të SHBA-së dhe BE-së, por ndikimi i saj është i dukshëm në nivel botëror. Mesazhi kryesor nga Rusia është gatishmëria e saj për të përdorur të drejtën e vetos për çështjet që kanë të bëjnë me të ardhmen e Kosovës.
Dyert e organizatave ndërkombëtare do të mbeten të mbyllura për të për një kohë shumë të gjatë. Dhe nëse Beogradi më shumë se një herë ka lënë të kuptohet për gatishmërinë e tij për të hequr dorë nga bllokimi i pavarësisë së Kosovës në mënyrë që të përshpejtojë integrimin evropian, Moska, duket se nuk do ta bëjë këtë. Qëllimet e saj strategjike në Kosovë, si në Bosnje, janë të lidhura me kundërshtimin e zgjerimit të NATO-s. Ndërsa ndihma retorike për Beogradin në mbrojtjen e integritetit të tij territorial i siguron Moskës një terren në territoret e banuara nga serbët për të avancuar ndikimin e saj në këtë pjesë të Ballkanit.
Kriza malazeze – partia pro-Kremlinit dëshiron të hakmerret
Në vitet e fundit, Rusia ka qenë e përfshirë në mënyrë aktive në konfrontimet politike dhe fetare në Mal të Zi mes krizave të zgjatura të Qeverisë dhe mosmarrëveshjeve mbi statusin e Kishës Ortodokse Serbe në atë vend. Moska më shumë se një herë ka deklaruar hapur preferencat e saj, duke kritikuar ashpër politikat e presidentit Milo Gjukanoviq dhe duke mbështetur Frontin Demokratik nacionalist, i cili në thelb nuk e njeh shtetësinë malazeze.
Ministria e Jashtme ruse, Kisha Ortodokse Ruse si dhe medie shtetërore dhe konservatore kanë bërë fushatë për shumë vite për të diskredituar regjimin e Gjukanoviqit. Në të marrin pjesë politikanë dhe “analistë” në Ballkan, të lidhur me autoritetet ruse dhe strukturat e tyre propagandistike.
Ditët e fundit kriza politike në Mal të Zi ka hyrë në një fazë akute për shkak të ofensivës së re të “Demfront”. Kryeministri Zdravko Krivokapic ishte në prag të dorëheqjes pasi “Demfront”, i cili më parë kishte mbështetur qeverinë e ekspertëve, shpalli nevojën për të zgjedhur një të re.
Drejtuesit e DF-së njoftuan më 1 nëntor se tani e tutje do t’i konsiderojnë si jo-legjitime të gjitha propozimet e Qeverisë për Parlamentin, përfshirë Projektbuxhetin, i cili sipas tyre duhet të propozohet nga kabineti i ri. “Demfront”, i cili ka peshë të konsiderueshme në koalicionin që fitoi zgjedhjet e 2020, do të dëshironte t’i bashkohej qeverisë. Megjithatë, ky opsion shkakton shqetësim në Bruksel, ku besojnë se do të ngadalësojë reformat në lidhje me integrimin evropian.
Disa ekspertë kanë frikë se situata politike mund të dalë jashtë kontrollit dhe se levat e pushtetit do të bien në duart e forcave pro-ruse dhe anti-perëndimore.
Kujtojmë se “Demfront” në vitin 2016 ishte në qendër të një skandali për shkak të akuzave për tentativë për të organizuar një grusht shteti, ku rolin më aktiv e kishte GRU e Ministrisë së Mbrojtjes Ruse. Sipas prokurorisë, dy rusë, Eduard Shirokov (Shishmakov) dhe Vladimir Popov (Moiseev), ndërsa ishin në Serbi në vitin 2016, organizuan një grup militantësh serbë të cilët supozohej të provokonin gjakderdhje në Podgoricë gjatë një mitingu menjëherë pas votimit. Ajo duhej të kapte parlamentin dhe institucionet e tjera, të siguronte ardhjen në pushtet të “Demfrontit” dhe të pengonte integrimin e Malit të Zi në NATO. Grushti i shtetit dështoi, komplotistët u arrestuan dhe Mali i Zi përfundimisht u bashkua me sukses në NATO.
Marrëdhëniet e Rusisë me Malin e Zi më në fund u prishën pas aneksimit të Podgoricës me sanksionet perëndimore të vendosura pas aneksimit të Krimesë. Në vitin 2015, dialogu politik në fakt u ndërpre.
Në prag të anëtarësimit të vendit në NATO, Ministria e Jashtme ruse akuzoi elitën politike malazeze për tradhti. Gjukanoviq ka deklaruar vazhdimisht se Rusia po ndërhyn hapur në punët e vendit të tij, duke u përpjekur ta destabilizojë atë dhe ta largojë atë nga rruga evropiane. Përveç kësaj, ai e bëri Moskën përgjegjëse për trazirat në ditën e kurorëzimit të Mitropolitit të Malit të Zi dhe Primorsky Ioanniky në Cetinje më 5 shtator. Nga ana tjetër, Ministria e Jashtme ruse dhe Kisha Ortodokse Ruse akuzuan Gjukanoviqin për “krijim të një konflikti artificial”. Mitropoliti Hilarion i Volokolamsk e quajti Gjukanoviqin “turpin e Malit të Zi”.
Megjithatë, nuk është e vështirë të shikohet përmes medieve të kontrolluara dhe deklaratave diplomatike, Moska është e ndarjeve fetare, duke e bërë klimën politike edhe më toksike. Ashtu si nacionalistët vendas, propaganda ruse i jep prioriteteve të përkatësisë etnike dhe besimit, duke i lidhur ato me çështjet e orientimit të politikës së jashtme.