Mediumi i njohur publik francez, RFI, i ka kushtuar një shkrim gjendjes së Kishave Ortodokse në Kosovë dhe betejës mes autoriteteve të shtetit të Kosovës me Serbinë lidhur me pronësinë e këtyre objekteve religjioze.
Ky është shkrimi i plotë i përkthyer pa ndërhyrje:
Në zemër të Prishtinës, qëndron një kishë e madhe ortodokse e papërfunduar, e projektuar nga ish regjimi ultra-nacionalist serb i Sllobodan Millosheviqit. Dera e saj është e mbyllur me dry dhe brenda shërben si strehë për qentë endacakë.
Tempulli i diskutueshëm, i vendosur në një kampus universitar pranë bibliotekës kombëtare, konsiderohet nga autoritetet kosovare si dëshmi fizike e “qëllimeve gjenocidale” të ish-liderit të ndjerë të Beogradit “i cili donte të zhdukte komunitetin shqiptar të Kosovës, kulturën e tij dhe historinë e tij”.
Më shumë se dy dekada pas luftës vdekjeprurëse midis forcave pro-pavarësisë shqiptare dhe forcave serbe (1998-99), Kosova pretendon sovranitetin mbi të gjithë territorin e saj, duke përfshirë përgjegjësinë për kishat dhe manastiret e Kishës Ortodokse Serbe (KOS).
Pyetja është shpërthyese: Serbia nuk e njohu kurrë pavarësinë e Kosovës në vitin 2008 dhe e konsideron atë si djepin historik të Ortodoksisë Serbe, shtëpia e disa prej manastirit të saj më të rëndësishëm.
Ndërtimi i kishës së Prishtinës filloi gjatë regjimit të Millosheviqit në vitin 1992, në një kohë kur mësuesit dhe studentët shqiptarë u përjashtuan nga sistemi arsimor pas revokimit të statusit të autonomisë së Kosovës.
“Kjo kishë duhet të shkatërrohet sepse është ndërtuar posaçërisht për të inkurajuar shqiptarët të largohen nga Kosova,” thotë Jahir Islami, një pensioner 77-vjeçar.
Për momentin po zhvillohet një betejë e ashpër ligjore mes kishës dhe universitetit, i cili kërkon të rimarrë tokën.
Në qershor, kleriku ortodoks serb nga Kosova kremtoi liturgjinë e parë në vend para një grumbulli të njerëzve, duke zemëruar Prishtinën. Të nesërmen në derën e kishës u shfaqën mbishkrime. “Jezusi i urren serbët,” tha ai.
Grafitet u fshinë shpejt nga autoritetet, të cilët kishin denoncuar një “provokim” të Serbisë. Në vend të kësaj, Kisha akuzoi Kosovën se donte të “fshehte shkallën e urrejtjes dhe diskriminimit” kundër saj.
“Gjithçka mund të ndodhë, ata tashmë kanë rrafshuar kishat, u kanë vënë vaj për t’i vënë zjarrin,” tha për AFP Tomislav Markoviç, një 80-vjeçar serb në pension.
Përkundrazi, Prishtina siguron se nuk ka më tensione dhe se situata nuk është e krahasueshme me kohën kur një thashethem mund të shkaktonte trazira.
“Oazi i paqes”
Për këtë arsye, kryeministri i ri kosovar, Albin Kurti, ka kërkuar nga UNESCO që të heqë katër manastire ortodokse nga lista e trashëgimisë së saj në rrezik, të cilat janë listuar për shkak të “paqëndrueshmërisë politike”.
Por Kosova gjithashtu kërkoi nga UNESCO që të vërtetojë se “shteti përgjegjës për katër monumentet është Kosova dhe jo Serbia, sepse në fakt ato janë në territorin e Republikës së Kosovës”, tha për AFP ministri i Kulturës Hajrulla Çeku.
Sipas ministrit, incidenti i fundit i rëndë kundër një kishe ortodokse ka ndodhur në vitin 2007. Në vitin 2020, nga 57 incidente, shumica dërrmuese e grabitjeve pa motiv etnik apo fetar, tetë ndodhën në vendet ortodokse dhe 45 në vendet myslimane, sipas policisë në Kosovë.
Në fakt, KFOR-i, forca e NATO-s përgjegjëse për sigurinë territoriale, vazhdon të mbrojë vetëm manastirin e Deçanit të shekullit të 14-të. Më parë, ai mbronte të gjitha vendet e rëndësishme.
“Është një tregues shumë i rëndësishëm se situata është shumë më e mirë se në të kaluarën”, tha gjenerali italian Franco Federici, ish-komandant i kësaj force sigurie.
Por Serbia i refuzon këto argumente. Prishtina “dëshiron ta paraqesë Kosovën si një oaz paqeje”, tha Petar Petkovic, kreu i zyrës së Serbisë për Kosovën.
“Kur Kurti thotë se dëshiron të mbrojë kishat serbe, dua t’ju kujtoj se që nga viti 1999 janë djegur dhe shkatërruar më shumë se 135 kisha dhe manastire”, ka shtuar ai.
Udhëheqësit e bashkësisë islame u përgjigjën duke thënë se 225 nga 600 xhamitë u vandalizuan gjatë konfliktit.
Ministri Çeku thotë se ka ftuar për dialog klerikët ortodoksë vendas, por deri më tani nuk ka marrë përgjigje.
“Qasja e qeverisë serbe nuk ka ndryshuar shumë” në tre dekada, denoncoi ministri. “Milosheviqi e përdori kishën për të përforcuar fizikisht linjat ndarëse midis komuniteteve.” Beogradi tani e përdor atë “për të kërkuar disa të drejta pronësie në territorin e atij që tani është një vend sovran dhe i pavarur,” shtoi ai.
Kisha Ortodokse Serbe nuk i është përgjigjur pyetjeve të AFP.
Ndërkohë, në Prishtinë shumë e kundërshtojnë shkatërrimin e kishës dhe preferojnë që ajo të bëhet vend kujtimi.