Dritat e rralla që shiheshin afër tërmeteve ishin etiketuar prej kohësh si UFO, por tani gjeologët shpresojnë të ndihmojnë në parashikimin e tyre.
Përplasjet e rralla të dritës që ndonjëherë shihen rreth tërmeteve nuk janë shkaktuar nga zogjtë, aeroplanët ose UFO-t, të gjitha këto më parë janë përdorur për të shpjeguar fenomenet e njohura si “dritat e tërmetit”.
Por ndërkohë, dritat shkaktohen nga vetitë elektrike të disa shkëmbinjve në kontekste specifike, raportojnë shkencëtarët në një dokument të ri.
“Ndonjëherë quhet dritë tërmeti, dritat mund të marrin shumë forma dhe ngjyra të ndryshme”, thotë bashkëautori Friedemann Freund, një profesor i kontraktuar i fizikës në Universitetin Shtetëror San Jose dhe studiues i vjetër në Qendrën Kërkimore Ames të NASA-s.
Freund shprehet se format më të zakonshme të dritave sizmike përfshijnë “flakë” të kaltra që duket se dalin nga toka në lartësinë e kyçit të këmbës; sferat e dritës të quajtura vetëtima që “notojnë” në ajër për dhjetëra sekonda apo edhe minuta; dhe ndezje të shpejta të dritës intensive që i ngjajnë rrufesë normale. Ato dalin nga toka në vend se nga qielli dhe mund të shtrihen deri në 200 metra.
Pamje historike
Gjatë shekujve, ka pasur shumë raporte për dritat sizmike, si para, po ashtu edhe gjatë kohës që toka dridhet.
Disa sekonda para tërmetit në L’Aquila të vitit 2009, njerëzit panë dritat në një lartësi prej rreth dhjetë centimetrash mbi një rrugë prej guri.
Më 12 nëntor 1988, njerëzit raportuan një glob të ndritshëm të purpurt-rozë përgjatë lumit St. Laërence në Quebec, 11 ditë para një tërmeti të fuqishëm.
Njerëzit gjithashtu raportuan se kishin parë një ylber të zbehtë të dritës para tërmetit të madh në San Francisko të vitit 1906 dhe dritat para tërmetit shkatërrues të Neë Madrid të 1811-‘12 në Misuri.
Freund dhe kolegët studiuan këto të dhëna historike deri në vitin 1600 dhe botuan rezultatet e tyre në Letrat e Kërkimit Sizmologjik.
Gabimisht UFO
“Në të kaluarën, njerëzit shpesh interpretonin
[dritat e tërmetit]
në terma fetarë, dhe në kohët moderne ata mendonin se kishin të bënin me UFO, megjithëse ekziston një shpjegim fizik plotësisht racional për të cilin po punojmë”, thotë Freund.
Jim Conacher mendoi se pa UFO kur vuri re shtatë globe të verdha të ndritshme mbi një mal në liqenin Tagish në territorin Yukon në Kanada në fillim të viteve 1970.
Një inspektor bujqësie në pension i qeverisë kanadeze, Conacher shkrepi një foto të dritave, e cila qarkullonte gjerësisht si një provë e pretenduar e një takimi me UFO-t.
Freund dhe kolegët e tij vunë në dukje se koha e fotografisë së Conacher duket se e vendosi atë vetëm disa orë para tërmetit aty pranë Cross Sound të 1 korrikut 1973, i cili ishte me magnitudë 6.7 në shkallën Rihter.
Për shumë vite, prania e dritave të tërmetit u refuzua nga komuniteti gjeologjik.
Por në mesin e viteve 1960, gjatë një serie tërmetesh në Nagano të Japonisë, shkencëtarët bënë fotografi të dritave të tërmetit që lidheshin qartë me veprimtarinë gjeologjike. “Që atëherë, një numër në rritje i fenomeneve janë kapur nga filma dhe video”, tha Freund, pjesërisht për shkak të rritjes së kamerave të mbikëqyrjes.
Për shembull, kamerat kapën pamje të qarta të dritave të tërmetit në Pisco, Peru, në gusht të vitit 2007, gjatë një tërmeti me magnitudë 8.
Si formohen dritat e tërmetit
Vitet e fundit janë propozuar teori të ndryshme për mënyrën e formimit të dritave të tërmetit, përfshi ato që lidhen me ndërprerjen e fushës magnetike të tokës për shkak të stresit tektonik dhe të ashtuquajturit efekt piezoelektrik, në të cilin shkëmbinjtë që mbartin kuarcin prodhojnë tensione kur kompresohen në një mënyrë të caktuar.
Por Freund dhe kolegët e tij tani raportojnë se ajo që shkakton dritat e tërmetit duket se është një proces elektrik krejtësisht i ndryshëm.
“Kur natyra nxit gurë të caktuar, ngarkesat elektrike aktivizohen, tamam sikur një bateri të ndizet në koren e tokës”, thotë ai.
Llojet e shkëmbinjve që i janë dhënë veçanërisht fenomenit janë bazale, të cilat kanë defekte të vogla në kristalet e tyre. Kur godet një valë sizmike, ngarkesat elektrike mund të derdhen në shkëmbinj.
Tipet e shkëmbinjve që veçanërisht marrin pjesë në këtë dukuri, janë bazaltet dhe gabrot (një lloj formacioni i errët me teksturë kristaline platonike që përmban pyroxene, me cirga të bardha e shpesh jeshile), minerale që shpesh paraqesin defekte në kristalet e tyre.
Në disa zona, bazaltet dhe gabrot janë të pranishme në struktura vertikale si argjinatura, të formuara nga magma e ngrirë që shkojnë deri në 97 kilometra nën tokë. Këto argjinatura – sipas shkencetarëve – mund të kanalizojnë për në sipërfaqje shkarkesa elektrike.
“Energjitë mund të kombinohen dhe formojnë një lloj gjendje plazmatike, e cila mund të udhëtojë me shpejtësi shumë të madhe dhe të shpërthejë në sipërfaqe për të prodhuar shkarkime elektrike në ajër”, shtoi Freund. Këto shkarkime janë ato që bëjnë shfaqje të dritës shumëngjyrëshe.
Kushtet e duhura për dritat ekzistojnë në më pak se 0.5 përqind të tërmeteve në të gjithë botën, vlerësojnë shkencëtarët, gjë që shpjegon pse dukuritë janë relativisht të rralla.
Dritat e tërmetit duket se janë më të zakonshme në Itali, Greqi, Francë, Gjermani, Kinë dhe në disa pjesë të Amerikës së Jugut, megjithëse janë vërejtur në Japoni, Amerikën e Veriut dhe gjetkë.
Dritat mund të ndodhin javë para tërmeteve të mëdha, vuri në dukje Freund, ose gjatë lëkundjes aktuale. Ata janë regjistruar në distanca deri në 160 kilometra nga epiqendra e tërmetit.
Parashikojnë tërmetet?
Freund është duke punuar me shkencëtarë të tjerë në një sistem global të parashikimit të tërmetit dhe thotë se shkencëtarët kanë filluar të përfshijnë dritat e tërmetit, si një tregues të ardhjes së mundshme të një sizme.
“Nëse shohim dy, tre ose katër fenomene karakteristike, atëherë duket se mund të ketë një tërmet”, tha ai. Ai pranoi se dritat e tërmetit janë të rralla, por shtoi: “Nëse ato vërehen, ne duhet të jemi të kujdesshëm”.
Por të tjerë shkencëtarë thonë se dritat do të duhet të kenë përdorim të kufizuar për parashikime të tilla.
“Nuk ka të ngjarë që dritat e tërmetit të jenë shumë të dobishme për parashikimin e tërmetit, sepse ato nuk duket të raportohen shpesh”, thotë Bruce Presgrave, një gjeofizikan në Qendrën e Informacionit të Tërmetit Gjeologjik të ShBA.
Dritat e tërmetit janë përdorur tashmë për të parashikuar tërmetet. Pak para tërmetit të L’Aquila të vitit 2009 në Itali, një burrë në kuzhinën e tij pa dritë shkëlqyese. Meqenëse ai raportohej të kishte lexuar tashmë rreth dritave të tërmetit, ai e transferoi familjen e tij në një vend më të sigurt.
Në Kinë në 1976, një gjeolog u strehua pasi pa dritat, i ndjekur nga tërmeti vdekjeprurës në Tangshan.
Sidoqoftë, Freund deklaron se dritat janë një pjesë e vogël e punës së tij më të madhe që përfshin përcjellshmërinë elektrike të shkëmbinjve.
“Në fillim nuk u interesova për tërmetet, por më pas kuptova që fenomenet elektrike aktivizohen nga stresi në shkëmbinj”, thotë ai. “Dritat e tërmetit janë maja e ajsbergut, shprehja më ekstreme e këtyre fenomeneve, por nën të ka shumë aspekte të tjera dhe ne jemi duke vlerësuar mundësinë e matjes së tyre në kontekstin e parashikimeve”, shprehet shkencëtari.
Si një hap tjetër, Freund shpreson të riprodhojë dritat e tërmetit në një laborator. Ai gjithashtu dëshiron të kuptojë më mirë se çfarë e shkakton shpërthimin e energjisë që çon në dritë të dukshme.